Brontekst bekijken van Scherpenzeel, Kerkplein 189 - Grote Kerk

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:Rijksmonument]]
[[Categorie:PKNH]]
[[Categorie:Scherpenzeel]]
[[Categorie:Gemeente Scherpenzeel]]
[[Categorie:Provincie Gelderland]]


{{#display_map:3925KV Kerkplein 189 Scherpenzeel, Nederland|type=hybrid}}

{| 
! colspan="2" style="background-color:#517398; color:white;" | Algemene gegevens
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Naam kerk:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Grote Kerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Genootschap:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | PKN Hervormde gemeente Scherpenzeel
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Provincie:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Gelderland
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Gemeente:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Scherpenzeel
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Plaats:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Scherpenzeel
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Adres:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Kerkplein 189
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Postcode:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 3925KV
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Inventarisatienummer:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 12179
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Jaar ingebruikname:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | 15e
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Architect:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | 
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | Huidige bestemming:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:200px;" | hervormde kerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Monument status:
| style="text-align:top; background-color:#DCEAEA; width:200px;" | Rijksmonument {{Rijksmonument|33122}}
|}

==Geschiedenis==

Belangrijke historische kerk met beeldbepalende toren. Oorspronkelijk gewijd aan St. Antonius Abt.

Het kerkgebouw in het centrum van Scherpenzeel wordt reeds in de archiefstukken van 1342 genoemd. Vanaf 1597 werd het een protestantse kerk. Zowel in 1603 als in 1609 werd de toren door blikseminslag getroffen. Tot tweemaal toe is de toren herbouwd. In het jaar 1625 werd het dorp getroffen door een ernstige pestziekte. Vele mensen stierven, onder wie de toenmalige predikant dr. R. Erpraath, de leden van de kerkenraad en de koster. In 1777 werd de kerk grondig hersteld. Een grote restauratie had vervolgens plaats in 1939. Op zondag 22 april 1945 werd de toren opgeblazen. Deze viel boven op de kerk. Daarna volgde restauratie van de gehele kerk. Op 18 mei 1948 werd de kerk opnieuw in gebruik genomen. Later werd de kerk van binnen gerestaureerd. In 1996 is dit werk gereed gekomen. Het plaatsen van vijf gebrandschilderde ramen, vervaardigd in de periode 1995 - 1996, in het koorgedeelte, vormt de bekroning. De kansellezenaar werd in 1647 geschonken ter gelegenheid van het huwelijk tussen Borchard Willem van Westerholt, Heer van Scherpenzeel en Anna Helena van Renesse . Het bevat de wapens van beide families. Het tiengebodenbord is in 1656 vervaardigd. Er hangt nog een tweede tiengebodenbord in de kerk. Het werd in 1714 gemaakt door J. Leenderzen.

==Monumentomschrijving Rijksdienst==
In oorsprong 15de eeuwse dorpskerk met rijzige toren, driebeukig, pseudobasilicaal schip en hoger, vijfzijdige gesloten koor met zijkapellen. Bij een restauratie in 1939 bleven alleen de toren en het koor gespaard, terwijl het schip geheel werd afgebroken en vervangen door een eenbeukige ruimte, die slechts uitwendig met het oude schip overeenkomt. Na de verwoesting van de toren in 1945 is deze, grotendeels in de oude vorm, doch meer westelijk herbouwd, waarbij het schip met een travee verlengd werd. Inwendig bezit het koor kruisribgewelven, die bij de restauratie van 1939 opnieuw zijn aangebracht, doch opgaan van oorspronkelijke, gebeeldhouwde kraagstenen. De kerk bezit: een 17e eeuwse preekstoel met koperen lezenaar, een gepolychromeerd gebodenbord in rijk gesneden omlijsting uit 1714, een eenvoudig tekstbord uit 1656, vier gebeeldhouwde leeuwen met wapenschilden, afkomstig van het grafmonument voor Johan van Scherpenzeel (+ 1619), een rijk gebeeldhouwde grafzerk uit 1597, opgesteld in de koorsluiting, en verscheidene eenvoudige zerken (XVII en XVIII), alsmede een rood-zandstenen middeleeuwse priesterzerk zonder opschrift. Mechanisch torenuurwerk.
== Orgel ==
Het orgel is in 2005-2008 nieuw gebouwd door de firma Adema’s Kerkorgelbouw (Hillegom), naar een plan van Ronald van Baekel (Adema's Kerkorgelbouw) en Erik van der Heijden (adviseur namens de kerkvoogdij 2002-2006). Daarbij is deels gebruik gemaakt van pijpwerk uit het vorige orgel van deze kerk (1948 - J. de Koff & Zoon, Utrecht), waarin gebruik gemaakt was van windladen en enig houten pijpwerk van het voormalige orgel van de Hervormde Kerk te Werkendam (C.G.F. Witte, 1865) en van pijpwerk uit de voorraad van de firma Adema. 

; Dispositie:

* Groot Orgel (manuaal 1): Grondstemmen: Bourdon 16' (19e-eeuws) - Praestant 8' (deels 1948) - Fluit Harmoniek 8' - Holpijp 8' - Salicionaal 8' - Octaaf 4' (deels 1948) - Fluit douce 4' (1948) Combinatiestemmen: Kwint 2⅔' (deels 1948) - Octaaf 2' (deels 1948) - Mixtuur II-V - Cornet 8' V discant (1948) - Trompet 8'.
* Reciet Expressief (manuaal 2): Grondstemmen: Vioolpraestant 8' (1948) - Bourdon 8' (1948) - Kwintatoon 8' (C-H 19e-eeuws, rest 1948) - Viola di Gamba 8' (1948) - Vox coelestis 8'  vanaf c (1948) - Praestant 4' (1948) - Basson-Hobo 8' - Vox Humana 8' -  Combinatiestemmen: Fluit Harmoniek 4' - Kwintfluit Harmoniek 2⅔' - Piccolo Harmoniek 2' - Tertsfluit Harmoniek 1 3/5' - Basson 16' - Trompet Harmoniek 8' - Klaroen Harmoniek 4'.
* Pedaal: Grondstemmen: Contrabas 16' - Subbas 16' (1948) - Kwintbas 10⅔' (1948) - Openbas 8' - Violoncel 8'. Combinatiestemmen: Openfluit 4' (1948) - Bazuin 16'.
* Werktuiglijke registers (uitgevoerd als voettrede, v.l.n.r.): Donder - Groot Orgel + Reciet Grave - Groot Orgel + Reciet - Pedaal + Groot Orgel  -  Pedaal + Reciet  -  Groot Orgel + Reciet  - Expressie Reciet (zweltrede) - Combinatietreden Groot Orgel, Reciet en Pedaal - Tremolo Reciet fort/doux - Tremolo Groot Orgel fort/doux. 
* Werktuiglijke registers (uitgevoerd als handregister): Barker G.O. af - Expressie Reciet (gekoppeld aan zweltrede)

Mechanische sleepladen met Barkermachine voor Groot Orgel en manuaalkoppels. Manuaalomvang: C-g3. Pedaalomvang: C-f1. Winddruk: 95 mm. WK. (Groot Orgel), 105 mm. WK. (Reciet), 115 mm. WK. (Pedaal), 120 mm. WK. (Barkermachine).

==In de media==
* Uit '''Scherpenzeelse Krant''', d.d.27 december 2017
De vloer van de Nederlands Hervormde Kerk aan het Kerkplein in Scherpenzeel blijkt ernstig verzakt te zijn. Volgens de eerste bouwkundige inspecties is er een ingrijpende aanpak nodig om het rijksmonument weer in een goede en veilige staat te brengen. Nico Willigenburg van bureau Delfgou en bouwkundig lid van het college van kerkrentmeesters, Wout van de Kleut, deelden hun bevindingen mee in een vooroverleg met de leden van de Scherpenzeelse monumentencommissie. "Er moet veel gebeuren om de vloer weer in goede staat te brengen. Om de planvoorbereiding zo soepel mogelijk te laten verlopen, leek het ons verstandig om ook de plaatselijke monumentencommissie in een vroeg stadium hierbij te betrekken",  liet Willigenburg weten. De specialist op het gebied van restauratie van zowel rijks- als gemeentelijke monumenten vertelde dat een eerste inspectie onder de vloer van de kerk slecht nieuws heeft opgeleverd. De houten poeren zijn verzakt en gaan doorbuigen. Daarnaast en misschien nog wel belangrijker: een deel van de leidingen onder de vloer blijkt asbesthoudend te zijn, zodat er niet zomaar kan worden gerenoveerd. Er zal eerst gesaneerd moeten worden.

De ernstigste verzakkingen in de vloer zijn geconstateerd in de buurt van de entree, maar ook het gedeelte bij de kansel is slecht, doordat de aldaar gelegen oude grafzerken ook aan het verzakken zijn. Het preekgestoelte in de kerk zou al wat aan het hellen zijn. , "Het is gelukkig nog niet zover dat we de dominee met een helm de kansel op moeten sturen, maar we moeten die vloer absoluut gaan aanpakken", benadrukte Wout van de Kleut.

De aanpak die men voorstaat, is de vervanging van de gehele houten kerkvloer door een betonvloer, deelde Willigenburg mee. Omdat de ondergrond zand is, zou de vloer vrijdragend moeten worden en de ondergrond worden gestabiliseerd. Waardevolle delen van de oude vloer wil men proberen terug te laten komen. Ook is het de bedoeling dat de grafzerken rond de kansel op hun plek blijven. Bij de renovatie wil men meteen de installatie vervangen door een meer duurzame variant. De meest voor de hand liggende keuze voor verwarming is vloerverwarming, zo was men van oordeel. Tegelijk met de renovatie van de vloer wil men kijken naar maatregelen voor het verbeteren van de akoestiek in de kerk alsmede naar een beter plan van inrichting.
De kerkbanken, die dateren van net na de oorlog, komen wel terug, maar zullen mogelijk wat worden ingekort om het middenpad breder te maken. Dit zou nu eigenlijk wat te smal zijn voor de entree van bruidsparen of het in- en uitdragen van een kist bij begrafenissen. Ook denkt men erover om het gedeelte rond de kansel ruimer te maken door het laten vervallen van wat banken. De verruiming zou ook beter zijn voor de nekken van de ouderlingen en diakenen, omdat hun zitplekken behoorlijk dicht op het spreekgestoelte staan. "Het wordt een immense operatie'" bevestigden Willigenburg en Van de Kleut die hierover, mede in verband met de subsidies, ook al contact hebben gelegd met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Het plan is om in 2019 te starten met het werk. De Scherpenzeelse monumentencommissie staat positief tegenover de plannen en wil meedenken bij de verdere uitwerking.

== Externe links ==
*[http://nl.wikipedia.org/wiki/Hervormde_kerk_(Scherpenzeel) De kerk op Wikipedia]
*[http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Dutch_Reformed_Church,_Scherpenzeel Nog meer afbeeldingen op Wikimedia]
*[http://www.ademaorgelscherpenzeel.nl over het orgel]
*[http://www.orgelnieuws.nl/wcms/modules/news/article.php?storyid=2604 over het orgel]
*[http://www.hervormdscherpenzeel.nl Website Hervormde Gemeente]

==Afbeeldingen==
====Exterieur====
<gallery>
Kerkscherpenzeel635.jpg | Ansichtkaart 1934 - WG
Kerkscherpenzeel7656.jpg | Gedenksteen 1947 - WG
Afbeelding:Scherpenzeel - NH kerk.jpg|ansichtkaart
Bestand:ScherpenzeelGroteKerkNH1.jpg | ansichtkaart
Kerkscherpenzeel6335.jpg | Ansichtkaart - WG
Kerkscherpenzeel9289.jpg | foto 2000 - WG
Afbeelding:Scherpenzeel NHK. Gld.,. (10).JPG|© AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. vm.NHK. Antoniuskerk 15e Kerkplein 189 Gld (9).JPG|© AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. vm.NHK. Antoniuskerk 15e Kerkplein 189 Gld (8).JPG|© AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. vm.NHK. Antoniuskerk 15e Kerkplein 189 Gld. (8).JPG|© AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (9).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (1).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (2).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (3).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (4).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.
<! Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (5).JPG|opname 03-06-2010  © AvD. dubbel
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (8).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (6).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (12).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (7).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (11).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (13).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. Hervormd Antonius 15e Kerkplein 189 Gld. opname 03-06-2010 foto. André van Dijk Veenendaal (14).JPG|opname 03-06-2010  © AvD.

</gallery>

====Interieur====
<gallery>
Afbeelding:Scherpenzeel Gld Herv Kerk 1822 Friedrichs voor 1939.jpg | Friedrichs-orgel(1822). Foto vóór 1939. 
Afbeelding:Scherpenzeel Gld Herv Kerk Friedrichs 1822.jpg | Friedrichs-orgel uit 1822
Afbeelding:Scherpenzeel Gld Herv Kerk 1822 Friedrichs na 1939.jpg | Friedrichs-orgel (1822). Foto na 1939.
Bestand:ScherpenzeelGroteKerkNH2.jpg | ansichtkaart
Bestand:ScherpenzeelGroteKerkNH3.jpg | ansichtkaart
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. vm.NHK. Antoniuskerk 15e Kerkplein 189 Gld (12).JPG|© AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. vm.NHK. Antoniuskerk 15e Kerkplein 189 Gld.JPG|© AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. vm.NHK. Antoniuskerk 15e Kerkplein 189 Gld (2).JPG|© AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. vm.NHK. Antoniuskerk 15e Kerkplein 189 Gld (3).JPG|© AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. vm.NHK. Antoniuskerk 15e Kerkplein 189 Gld (4).JPG|© AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. vm.NHK. Antoniuskerk 15e Kerkplein 189 Gld (6).JPG|© AvD.
Afbeelding:12179 Scherpenzeel PKN. vm.NHK. Antoniuskerk 15e Kerkplein 189 Gld (7).JPG|© AvD.
Afbeelding:Scherpenzeel lezenaar.jpg
Afbeelding:Scherpenzeel leeuw 1.jpg
Bestand:Scherpenzeel koor.jpg
</gallery>