Hilversum, Kerkbrink 4 - Grote Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Grote Kerk
Genootschap:	PKN Protestantse gemeente Hilversum
Provincie:	Noord-Holland
Gemeente:	Hilversum
Plaats:	Hilversum
Adres:	Kerkbrink 4
Postcode:	1211BX
Sonneveld-index:	05623
Jaar ingebruikname:	1890
Architect:	Wolbers, Haarlem
Huidige bestemming:	protestantse kerk
Monument status:	Rijksmonument 522693 (kerk); 22165 (toren)

Geschiedenis

Belangrijke, grote neo-renaissance kerk, gebouwd bij de historische kerktoren. Verving een eerdere kerk. Uitgebrand december 1971. Herbouwd.

Omschrijving Rijksdienst

Inleiding

Hervormde ZAALKERK gebouwd in 1890-1891 als onderdeel van het kerkcomplex 'Grote Kerk' in Neo-Renaissance stijl en gedeeltelijk herbouwd in 1976 na een brand in 1971 waarbij de muren zijn blijven staan, beeldbepalend gesitueerd op een terrein tussen de Kerkbrink en de Oude Torenstraat. De voorgevel van de kerk is gericht op het oosten (Kerkbrink), terwijl de middeleeuwse kerktoren zich aan de westzijde (Oude Torenstraat) bevindt.
De eerste kerk op deze plaats werd in 1629 door brand verwoest. In 1766 werden kerk en toren opnieuw door brand verwoest. Het huidige kerkgebouw dateert uit 1768 en werd in 1890 uitgebreid. Na de brand van 1971 werd de kerk geheel gerestaureerd. In december 1977 werd hij weer in gebruik genomen.

Brand

Toen in 1971 het dak van de Grote Kerk weer eens dringend reparatie nodig had, gingen loodgieters aan het werk om de nodige lekkages te verhelpen. Het was vrijdagmiddag 3 december 1971. Half vijf vertrokken de loodgieters. Om kwart voor vijf zagen postbodes rook uit het dak van de kerk komen en belden de brandweer. Die kwam met de nodige spoed maar er was geen houden aan. In een tijdsbestek van nog geen uur stond de kerk in lichterlaaie. Om iets voor zessen stortte de torenspits naar beneden. De twee klokken waren toen al gesmolten.

Omschrijving

Hervormde zaalkerk, opgetrokken op een rechthoekige plattegrond met risalerende tuitgevel aan de oostzijde waarin de ingangspartij, toren op de zuidoosthoek, rechthoekige aanbouw met nevenfuncties aan de zuidzijde en middeleeuwse toren aan de westzijde. De toren, op vierkant grondplan, is opgebouwd uit drie delen, waarin gotische en deels blinde spitsboogvensters, in het bovenste deel met galmborden onder hoog opgaand en veelhoekig spits dak met klokken en windvaan, dat oprijst achter een borstwering. De kerk is opgetrokken in rode baksteen op een hellende plint in gele baksteen waarboven een band van kunststeen, terwijl de overstekende dakvlakken met zeeg op consoles zijn bedekt met zwarte leipannen. De risaliet aan de oostzijde is onder zadeldak aangekapt aan het schilddak van de kerkruimte, de toren op de zuidoosthoek heeft een hoog opgaand tentdak met piron en de aanbouw aan de zuidzijde heeft een haaks aangekapt schilddak met pirons. De hoeken van de gevels bevatten gestucte blokken. Speklagen en vensterranden zijn uitgevoerd in oranje/rode baksteen. De detaillering is uitgevoerd in kunststeen en het merendeel rond vensters en deuren in stucwerk. De samengestelde stenen vensterpartijen zijn opgebouwd uit twee rechthoekige vensters met tussen- en zijdorpels met basement op kunststenen onderdorpel waaronder een waterlijst en met afsluiting waarboven een hoofdgestel met iets smaller fronton waarbinnen siermetselwerk. Onder de waterlijst in het verlengde van de dorpels kleine vierkante vlakken, de buitenste met cirkelmotief in hoog-reliëf, de middelste met inkepingen in bas-reliëf. Naast de aanzet van het fronton op het hoofdgestel vaasvormige afsluiting en boven de punt verbinding, met kroonlijst-motief, naar de waterlijst onder de onderdorpel van twee rondboogvensters daarboven. Rond de bovenlichten bakstenen bogen op kleine consoles. Onder de waterlijst in het verlengde van de zijdorpels een hoekig console-motief. Boven de vensterpartij kroonlijst op consoles. De vensters bevatten glas-in-loodramen met paarse en gele randen.

De oostgevel bevat in een risalerende tuitgevel de ingangspartij met groot boogvormig venster daarboven, gevat in stucwerk détaillering. De gevelranden worden afgedekt door deklijsten met obelisken op de schouderstukken en op basementen iets onder de tuit waartussen over de gevel een band is aangebracht met de tekst:'predikt het evangelie'. De tuit, met sieranker, kroonlijsten en diamantkopmotieven, wordt bekroond door een obelisk. Onder de tuit een consolemotief. De twee houten toegangsdeuren met dubbele rij panelen onder bovenlicht worden door stucwerk omlijst, en gescheiden door een halfzuil. Boven de kroonlijst een verbinding in twee banden naar de kroonlijst onder het venster, waarop twee obelisken staan. De détaillering omvat voluten, diamantkoppen en rolwerk, terwijl een gevelsteen vermeldt: 'De eerste steen gelegd/2 mei 1890/door Ds. S. Dijkstra'. Het bovenste gedeelte van het vierdelige samengestelde venster wordt omlijst door een boog op consoles met blokken en een grote decoratieve sluitsteen. Twee dorpels zijn voorzien van geprofileerde halfzuilen op consoles met gezichtjes. In de terugliggende flankerende geveldelen een samengestelde vensterpartij.

De toren op de zuidoosthoek bevat een toegangsdeur in de oostgevel onder fronton. In de tweede laag in de oost- en zuidgevel een venster met stucwerkomlijsting, in de derde laag twee vensters, afgesloten door ontlastingsboog met sluitsteen met diamantkopmotief op gestucte bovendorpel. In de zuidgevel op de begane grond een venster onder kroonlijst met twee vaasvormige afsluitingen. De dakkapel heeft een hoge vierzijdige steekkap met piron. De overgang naar de rechthoekige aanbouw aan de zuidzijde wordt gevormd door schuine geveldelen. In het bredere linkerdeel een deur waarboven eenvoudige rondboogvensters, in het rechterdeel twee eenvoudige rechthoekige vensters. De zuidgevel van de aanbouw is drie traveeën breed, geleed door steunberen. Links en rechts een samengestelde vensterpartij, in het midden eenvoudige rondboogvensters. In de rechter zijgevel een samengestelde vensterpartij, in de linker zijgevel twee rondboogvensters. De noordgevel bevat in het verlengde van de rondboogvensters van de samengestelde vensterpartij aan de linkerzijde, enkele en dubbele rondboogvensters. In het interieur van de kerk bevindt het liturgisch centrum zich aan de zuidzijde. De kansel uit 1644 is geplaatst op een basement waarin oude grafzerken zijn verwerkt. In de portalen zijn eveneens enkele grafzerken geplaatst. Aan de westzijde een orgel, in 1854 vervaardigd door Wilhelm Rütter uit Kevelaer, oorspronkelijk voor de St. Josephkerk te Gouda [[1]].

Waardering

De kerk is van algemeen belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde als functioneel-ruimtelijk hoofdonderdeel van het kerkcomplex 'Grote Kerk' en als gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een Hervormde zaalkerk in neo-Renaissance stijl uit 1890-1891, beeldbepalend gesitueerd in het centrum van Hilversum.

In de media

Uit Het Nieuws van den Dag, 27 Mei 1891.

Te Hilversum is het bijna geheel vernieuwde kerkgebouw der Ned. Herv. gemeente Zondag ingewijd door Ds. S. Dijkstra, met eene rede, naar aanleiding van Johannes X : 22 en 23. Het gebouw, opgetrokken in oud-Hollandschen stijl en door plantsoen omgeven, is een sieraad geworden van de Kerkbrink (de kom der gemeente). Het is ontworpen door den architect Wolbers, te Haarlem, en onder diens leiding door de heer F. en E. Schipper, van Genemuiden, uitgevoerd. Het orgel, waaraan eene aanmerkelijke verbetering is aangebracht door den orgelmaker P.C. Bik (opvolger der firma Schaaffelt en Lohman, te Leiden), werd bespeeld door den Heer V.P. Schoonderbeek, organist te Naarden.

Uit Het Nieuws van den Dag, 24 Maart 1903.

Te Hilversum is gisteren het nieuwe orgel in de Ned. Herv. Kerk ingewijd. Ds. S. Dijkstra, onlangs van Hilversum naar Weesp vertrokken en die indertijd veel tot het verkrijgen daarvan had bijgedragen, hield eene feestrede naar aanleiding van 1 Kron. 16 : 4, laatste gedeelte. Het orgel werd bespeeld door den Heer J. Wagenaar, organist te Utrecht. Het instrument, naar de laatsten eischen der techniek vervaardigd door de firma Friedrich Leichel & Zoon, te Lochem, is een 16 voets werk, heeft 2 manualen, het hoofdmanuaal met 13 en het tweede met 10 registers. Het voetklavier heeft er 7. Het overbrengen van alle bewegingen, zoomede de registratie, combinaties en het zwelwerk, geschiedt niet langs den ouden, mechanischen weg, doch geheel pneumatisch. Het getal pijpen bedraagt 1731, waarvan 54 van tin, 1362 van metaal en 315 van hout. Het front is van eikenhout, in renaissance-stijl. Des namiddags werd het orgel voor het eerst bespeeld door den nieuwbenoemden organist, den Heer C. de Wolf, uit Amsterdam.

Uit Reformatorisch Dagblad, 6 december 1971.

Vrijdagmiddag is de vijfhonderd jaar oude hervormde Grote Kerk in het centrum van Hilversum tot de grond toe afgebrand. Deze brand is de derde uit haar historie. De brandweer heeft van de, in haar huidige vorm uit 1882 daterende, kerk vrijwel niets kunnen redden. Bij de brand zijn onder meer een preektstoel uit de achttiende eeuw, de bibliotheek van de centrale kerkeraad van Hilversum en een uit het begin van deze eeuw daterend Leichel-orgel met dertig registers (het grootste orgel van Hilversum) verloren gegaan. De brand, die kort voor vijf uur uitbrak, trok zoveel mensen, dat het drukke verkeer in het centrum van de stad totaal werd ontwricht. De politie liet via de radio een verzoek uitgaan om vooral niet op de plaats van de brand te komen kijken. De brandweer kon met de grootste moeite voorkomen, dat de hevige vonkenregen ook omliggende gebouwen in brand zette. Het vlak naast de kerk gelegen oude raadhuis, dat ook uit de vorige eeuw dateert en het hoofdpostkantoor werden voortdurend nat gehouden. De brandweer moest daarvoor al het beschikbare materieel inzetten en later de hulp van andere korpsen inroepen. In nog geen uur tijds was de kerk, op één na de grootste van Hilversum, volledig uitgebrand. De kerk bood plaats aan vijftien- tot zestienhonderd mensen. (Het grootste kerkgebouw in Hilversum is de R.K. St. Vituskerk)

Omtrent de oorzaak van de brand tast men nog in het duister. Een half uur vóór de brand werd ontdekt, hadden loodgieters, die in de kerk herstelwerk uitvoerden, het gebouw verlaten.