Elburg, Zuiderkerkstraat 1 - Nicolaaskerk of Grote Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Nicolaas of Grote Kerk
Genootschap:	PKN Hervormde gemeente Elburg
Provincie:	Gelderland
Gemeente:	Elburg
Plaats:	Elburg
Adres:	Zuiderkerkstraat 1
Postcode:	8081CJ
Sonneveld-index:	11396
Jaar ingebruikname:	15 e
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 14896

Geschiedenis

Prachtige middeleeuwse kerk met toren.

Al meer dan zes eeuwen domineert de Sint Nicolaaskerk het stadsbeeld van Elburg. Ooit was deze kerk nog imposanter toen het gebouw nog voorzien was van een hoge spits op de toren. Helaas is deze in 1693 door blikseminslag verloren gegaan. Pogingen tot herbouw van de torenspits mislukten, omdat de ingezamelde gelden niet voldoende waren.

Op 18 juni 1397 gaf de bisschop van Utrecht, Frederik van Blankenheim, toestemming om in de binnenstad van Elburg een parochiekerk te bouwen. Het kerkgebouw werd gewijd aan de Heilige Nicolaas, de beschermheilige van de zeevarenden. De kerk was aanvankelijk niet zo degelijk gebouwd. Al in 1448 werd begonnen met een grondige restauratie om instorten te voorkomen. Uit stadsrekeningen blijkt dat de herbouw van de kerk zeker tot 1465 heeft geduurd. De beide transepten (zijvleugels) zijn later gebouwd, evenals de sacristie. De consistoriekamer werd pas in 1819 aan de kerk toegevoegd. Een bewogen periode was de tijd van de Reformatie. In september 1566 vernielden de beeldenstormers een groot deel van het interieur van de kerk. Heiligenbeelden werden vernield, altaren werden omver getrokken en muurschilderingen met witkalk weggewerkt. Vanaf ongeveer het jaar 1580 werden er in de Sint Nicolaaskerk protestantse erediensten gehouden.

Het interieur van de kerk is het bezichtigen meer dan waard. In de kerk bevindt zich een prachtig orgel, gebouwd in 1825. Daarnaast zijn er twee grafmonumenten van Maria Catharina Feith en Maria Harmens Courage. Hoewel deze laatste in 1773 overleed kreeg zij pas in 1921 een monument. Deze welgestelde dames hebben veel betekend voor de armenzorg in Elburg. Het bottertje (EB 32) in de kerk herinnert aan de afsluiting van Elburg van het IJsselmeer in 1956. De toren van de Sint Nicolaaskerk is bijna 40 meter hoog.

opname 26-09-2009, André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk 14896

Ned. Herv. of St. Nicolaaskerk. Hoge pseudo-basiliek, schip (XIV D begonnen), koor en transept (XVb). Sacristie noordzijde koor (XV d). Kruisribgewelven (een travee middenschip met netgewelf). Fresco schipgewelven: Laatste Oordeel (XV B). Eiken koorhek met koperen spijlen (XVI b), enige banken (XVI). Marmeren wandgraf voor Maria Catharina Feith uit 1740. Grafzerken. Orgel met Hoofdwerk, Rugwerk en Pedaal, in 1825 gemaakt door G.H. Quellhorst. In 1983 gerestaureerd door Hendriksen en Reitsma en Verschueren Orgelbouw.

Toren 14897

Toren van de Ned. Herv. of St. Nicolaaskerk (XIV d begonnen). Klokkenstoel met gelui van drie klokken, waarvan een van J. Borchhardt, 1770, diam. 129,3 cm., een van J. Knuisen (G. Schimmel), 1694, diam. 117 cm. en een hergoten klok van P. Seest. Mechanisch torenuurwerk, later voorzien van elektrische opwinding. Op een steunbeer van de kerk is een houten zonnewijzer bevestigd, datering op de wijzerplaat: MDCCLXXXII. (1781)

Orgels

Quellhorst-orgel

Het oude orgel van de Nicolaaskerk in Elburg verkeerde omstreeks 1810 in slechte staat. Dankzij een schenking van de erven van luitenant-admiraal Van Kinsbergen in 1819 werd het mogelijk een nieuw instrument te laten bouwen. In 1821 tekende Georg Heinrich Quelhorst een overeenkomst voor de bouw van het orgel, dat uiterlijk in september 1823 klaar moest zijn. Uiteindelijk werd het nieuwe grote orgel pas in 1825 opgeleverd. Op 12 mei 1825 werd het in gebruik genomen. Het instrument werd regelmatig onderhouden, maar bleef ongewijzigd. In 1925 werkte de firma Dekker uit Goes aan het orgel. De dispositie veranderde pas in 1948 toen De Koff het instrument repareerde. Hij verving de Viola di Gamba 4' van het Rugwerk door een Octave 4'. Er werden ook nieuwe klavieren gemaakt en de toonhoogte werd met een halve toon verlaagd. In de jaren 1981-1983 is het instrument gerestaureerd door de firma's Verschueren en Hendriksen & Reitsema. Het werd weer in gebruik genomen op 28 maart 1983.

(Bron;Orgeldatabase)

Koororgel

In de trouwkapel van de Grote Kerk werd in 1974 een orgel geplaatst. Bij de bouw is gebruik gemaakt van oud pijpwerk, afkomstig uit het voormalige orgel van de Gereformeerde Kerk aan de Vispoortstraat. Het front is afkomstig van de Gereformeerde Kerk te Klaaswaal en werd voorzien van nieuw snijwerk van de hand van Jac. Groothuis. Het oude pijpwerk is grotendeels van Hinsz, en het dateert uit 1751. Het is afkomstig van een orgel dat Hinsz maakte voor de rooms-katholieke Pastoorskerk in Kampen. Later werd dit orgel verkocht aan een kerk in IJsselmuiden, en vervolgens aan de Gereformeerde Kerk te Elburg. Adviseur bij de bouw was Maarten Seijbel, organist van de kerk. Op 17 oktober 1974 is het nieuwe instrument in gebruik genomen met een bespeling door Maarten Seijbel.

(Bron:Orgeldatabase)

In de media

Uit Reformatorisch Dagblad, 21 februari 2006.

De muur van de vijftiende-eeuwse Grote Kerk van de hervormde gemeente van Elburg krijgt een opknapbeurt. Door lekkage is een deel van het pleisterwerk aan de binnenzijde vergaan. Als de muur voldoende is opgedroogd, beginnen de restauratiewerkzaamheden. Voorzitter D. van der Linde van het college van kerkrentmeesters verwacht dat het aan het einde van het voorjaar of begin zomer zo ver zal zijn. Ook andere zwakke plekken in de muur en de muurschilderingen worden dan aangepakt. Deze schilderingen uit het begin van de zeventiende eeuw kwamen tevoorschijn tijdens een grondige restauratie in de jaren 1971 tot 1975. De herstelwerkzaamheden komen boven op de jaarlijkse restauratiewerkzaamheden aan de kerk en kosten 100.000 euro. Zeventig procent van dit bedrag komt van Monumentenzorg. De plaatselijke gemeente bekostigt de overige 30 procent. De restauratie zal ongeveer vier maanden in beslag nemen.

Uit Reformatorisch Dagblad, 18 januari 2011.

De Grote of Sint-Nicolaaskerk in Elburg is van januari tot eind maart gesloten wegens restauratie. Eind vorig jaar bleek dat de vloerverwarming op sommige plaatsen was doorgeroest. Voor het verbeteren van de verwarming is het nodig om de tegelvloer en oude grafzerken te verwijderen. „De graven blijven intact”, voegt Dick van der Linde, voorzitter van het college van kerkrentmeesters, eraan toe. „Het gaat alleen om de grafzerken, die naderhand wel weer exact op dezelfde plaats moeten komen te liggen.” Van der Linde heeft het over een hele klus. Ook de vloer van het koor, die was verzakt, wordt aangepakt. De restauratie moet eind maart voltooid zijn, want voor begin april staan alweer uitvoeringen gepland.

De kerkgangers zullen zolang kerken in de Oosterkerk, de andere locatie van de hervormde gemeente Elburg. Hier zijn de komende tijd vier diensten per zondag.

Hoeveel de kosten zullen bedragen, kan Van der Linde nog niet zeggen, maar hij rekent op ten minste 100.000 euro, een bedrag dat de hervormde gemeente zelf moet opbrengen. De kerkrentmeester prijst de inzet van vrijwilligers, waardoor de kosten flink minder zullen zijn.

De vijftiende-eeuwse Sint-Nicolaaskerk onderging tussen 1970 en 1975 een ingrijpende restauratie. Na die tijd vonden enkele kleinere renovaties plaats.

Uit Reformatorisch Dagblad, 5 april 2011.

De Grote of St.-Nicolaaskerk in Elburg is na drie maanden gesloten te zijn geweest donderdag weer in gebruik genomen. De vloerverwarming van de kerk onder de veelal historische grafzerken onderging een ingrijpende renovatie. Een groot deel van de grafzerken en vloertegels moest worden verwijderd en op de oude plaats weer „teruggepuzzeld worden”, meldde een betrokkene. De renovatie is uitgevoerd door een plaatselijke aannemer en installateur, in samenwerking met een grote groep vrijwilligers uit beide wijkgemeenten van de hervormde gemeente Elburg. Op hervormdelburg.nl zijn foto’s van de renovatie te zien.