Brontekst bekijken van Beekbergen, Kerkweg 35 - Dorpskerk

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:Rijksmonument]]
[[Categorie:PKNH]]
[[Categorie:Beekbergen]]
[[Categorie:Gemeente Apeldoorn]]
[[Categorie:Provincie Gelderland]]

 {{#display_map:52.15957,5.96450|type=hybrid}}

{{infobox kerk 
 | naam_kerk          = Dorpskerk
 | genootschap        = Hervormde gemeente Beekbergen
 | provincie          = Gelderland
 | gemeente           = Apeldoorn
 | plaats             = Beekbergen
 | adres              = Kerkweg 35
 | postcode           = 7361BD
 | jaaringebruikname  =15e eeuw
 | oorspronkelijke_bestemming = Hervormde Kerk
 | huidige_bestemming = Hervormde kerk
 | architect          = 
 | monumentstatus     = Rijksmonument {{Rijksmonument|8177}}(kerk)<br> {{Rijksmonument|8176}} (toren) <br> {{Rijksmonument|514585}} (pastorie)
 | idnr               = 011081
 }}

== Geschiedenis ==

Historische dorpskerk met toren. Neogotische torenspits.

De kerk, oorspronkelijk gewijd aan St. Fabianus en St. Sebastianus, is een driebeukige pseudobasilicale kerk met driezijdig gesloten koor en een toren van drie geledingen met balustrade en korte, ingesnoerde spits. De vroeg-gotische kerktoren verrees in de 13de eeuw, waarbij tufsteen van een laat-11de-eeuwse romaanse voorganger opnieuw werd gebruikt. Aan het eind van de 15de eeuw heeft men de toren verhoogd. De huidige spits met balustrade en hoektorentjes dateert uit 1867. In de toren hangt een door Henrick Wegewaert gegoten klok (1616). Het driebeukige schip kwam in de 15de eeuw in twee bouwfasen tot stand. Het middenschip bevat een restant van het gotische koor dat begin 14de eeuw werd gebouwd ter vervanging van een romaans koor. Het huidige laat-gotische koor verrees begin 16de eeuw. De kerk onderging rond 1676 en in 1843 enige wijzigingen en is in 1905-'07 en in 1968-'70 gerestaureerd.
Het interieur wordt gedekt door een netgewelf (koor) en kruisribgewelven op gebeeldhouwde kraagstenen. Op het restant van het gotische koor bevinden zich enkele 15de-eeuwse muurschilderingen met het Laatste Oordeel; het koorgewelf heeft ornamentschilderingen uit circa 1540. De kerk bevat enkele oude grafzerken waaronder die van papiermaker Marten Orges (†1627). De preekstoel uit 1842 is door H. Bauer vervaardigd. Het orgel, in 1779-'80 door J. Schilling gebouwd en in 1828 door C.F.A. Naber uitgebreid, is afkomstig van de in 1843 gesloopte oude dorpskerk van Apeldoorn. De pastorie (Dorpsstraat 33) is een blokvormig neoclassicistisch pand uit circa 1880.
Verving oudere kerken, die gewijd waren aan de heiligen Fabianus en Sebastianus. Diverse verbouwingen. 
* (bron:[http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu05_01/sten009monu05_01_0029.php DBNL])

In een tienjarenplan zal vanaf 2003 de gehele kerk worden gerestaureerd, zowel inwendig als uitwendig. (52-04/54-05). In 2003-2004 is de toren gerestaureerd.

==Monumentomschrijving Rijksdienst==
====Kerk====
Driebeukige, pseudobasilicale dorpskerk, ten dele met tufsteen bekleed en ontstaan door de 15e eeuwse verbouwing van een waarschijnlijk eenbeukige, vroeggotische kerk. Driezijdig gesloten, eenbeukig koor, begin 16e eeuw. De kerk heeft pijlers en kruisribgewelven, die opgaan van gebeeldhouwde kraagstenen. Over het koor een netgewelf. Gerestaureerd 1904-'06. Preekstoel, einde 18e eeuw, met gesneden voluutversieringen op de hoeken van de kuip. Drie koperen kaarsenkronen, 1777. Muurschildering in de eerste travee van het koor aan de noordwand. 15e eeuw. Op het netgewelf van het koor een decoratieve, laatgotische beschildering. Enkele grafzerken, 17e eeuw. AKTE VAN RECTIFICATIE. Ter uitvoering van artikel 10 lid 3 van de Monumentenwet werd op 17 juli 1973 overgeschreven door de Bewaarder van de Hypotheken en het Kadaster te Arnhem in deel 4005/111 het monumentenregister voor de Gemeente Apeldoorn. In dit register dienen een aantal correctie's te worden aangebracht, te weten als volgt: 2e. Betreft perceel Dorpsstraat ongd. te Beekbergen (Ned. Herv. Kerk). In de kolom omschrijving van het monument dient "voor gerestaureerd 1904-'06" in "midden 19e eeuw" thans respectievelijk gelezen te worden: "Gerestaureerd 1904, 1906, 1968 en 1969 en in 1843". 

====Toren====
Bakstenen bouwwerk, beneden met tuf bekleed, vermoedelijk nog 13e eeuws. Romaniserende versiering met lisenen en boogfriezen. Korte, ingesnoerde spits met hoektorentje, gebouwd na het verbranden van de voorgaande, zeer hoge naaldspits in de 19e eeuw. In de toren klokkenstoel met gelui van twee klokken, waarvan één van H. Wegewaert, 1616, diam. 115 cm. en een moderne klok. Mechanisch torenuurwerk van anonieme maker uit eerste kwart van de 20e eeuw, later voorzien van elektrische opwinding.

====Pastorie====
PASTORIE behorende bij de naastgelegen Nederlandse Hervormde Kerk (HH Fabianus en Sebastianus) aan de Dorpsstraat te Beekbergen. De pastorie wordt ontsloten vanaf de Dorpsstraat, de kerk vanaf de Kerkstraat. Het pand is vermoedelijk gebouwd in de periode 1890-1900 in een eclectische bouwstijl waarin elementen van het Neo-Classicisme en de Neo-Renaissance zijn verwerkt. In de tuin bevindt zich een eenvoudige gepleisterde berging onder een met pannen gedekt zadeldak.

=====Omschrijving=====
Het in kruisverband gemetselde, bakstenen pand is opgetrokken op nagenoeg rechthoekige grondslag en telt twee bouwlagen onder een met gesmoorde tuiles du Nord gedekt, afgeplat schilddak. De achtergevel bevat rechts een bouwdeel over twee bouwlagen, links een bouwdeel dat niet in het vlak van de rechter zijgevel ligt en trapsgewijs naar rechts verhoogt van één naar anderhalve bouwlaag onder lessenaarsdaken. Hierboven gaat de teruggelegen gevel op tot het hoofdgestel. Als gevolg hiervan heeft het dak een L-vorm. De gevels worden afgesloten met een hoofdgestel met houten kroonlijst waarachter zich de bakgoot bevindt. De gevels hebben gepleisterde onderdelen: een plint, hoekpilasters, speklagen ter hoogte van de onder- en de wisseldorpels, een cordonlijst op de verdieping, sluit- en aanzetstukken en een fries en architraaf als onderdeel van het hoofdgestel. De pilasters zijn op de begane grond door schijnvoegen onderverdeeld in blokken, op de verdieping hebben ze spiegels. De sluitstenen hebben diamantkoppen. Alle bovenlichten zijn bezet met kathedraalglas-in-lood. De vensters worden ontlast door een anderhalf steens strek. Alle persiennes voor de vensters zijn verwijderd.

De symmetrisch ingedeelde VOORGEVEL bevat in het midden een gepleisterde risaliet, door schijnvoegen onderverdeeld in blokken. Het risaliet heeft op de begane grond een portiek met dubbele paneeldeur met elk een glaspaneel achter siersmeedwerk. Voor de deur een hardstenen stoep. Boven de deur een enkelruits bovenlicht. De verdieping heeft een balkon met houten balustrade met gedraaide balusters, rustend op geprofileerde consoles. Het balkon is toegankelijk via een 2-ruits stolpdeur met bovenlicht. De gevel heeft zowel links als rechts van het risaliet op beide bouwlagen twee T-vensters. Boven het risaliet een dakkapel met 2-ruits stolpraam met bovenlicht. Het venster is gevat tussen houten pilasters. De dakkapel wordt bekroond met een fronton.

De LINKER ZIJGEVEL bevat op de begane grond links een T-venster en rechts een 2-ruits stolpdeur met bovenlicht. De verdieping heeft twee 2-ruits stolpvensters met bovenlicht.
Het rechter deel van de ACHTERGEVEL bevat op de begane grond een T-venster. Het linker deel bevat op de begane grond links een deur en rechts daarvan drie enkelruits vensters van ongelijke grootte achter diefijzers. De verdieping heeft eveneens een enkelruits venster achter diefijzers. Het terugliggende deel heeft een 2-ruits venster.

De RECHTER ZIJGEVEL bevat op beide bouwlagen twee 2-ruits stolpvensters met bovenlicht. Het rechter venster op de begane grond is ingekort ten gevolge van de plaatsing van een (hoger) aanrecht.
Het INTERIEUR bevat onder meer een trap met gedraaide balusters en een rijke trappaal en in diverse ruimtes stucplafonds met perklijsten en rijke middenornamenten. Deze laatste zijn vrijwel zeker afkomstig van het bedrijf Silberling & Zoon te Amsterdam-Sloterdijk.

=====Waardering=====
In eclectische stijl gebouwde PASTORIE uit ca. 1890-1900 waarin invloeden van het neoclassicisme en de neorenaissance zijn verwerkt.

* Van architectuurhistorische waarde als goed en vrij gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een villa met ornamentiek beïnvloed door het Neo-Classicisme en de Neo-Renaissance. Het blokvormige pand heeft een sterke ensemblewaarde in samenhang met de naastgelegen kerk.
* Van stedebouwkundige waarde door de situering aan de Dorpsstraat in een ruim opgezette tuin en naast de teruggelegen kerk. Het pand vormt een oorspronkelijk onderdeel van deze omgeving en is van belang voor de in standhouding van het het historisch gegroeide karakter daarvan.
* Van cultuurhistorische waarde vanwege de functie, welke verbonden is met een historische en religieuze ontwikkeling.

== In de media ==
; Uit ''Algemeen Handelsblad'', 5 October 1842.

BEEKBERGEN, op de Veluwe, 2 Oct. De dag van heden was voor de Hervormde gemeente alhier, een zeer gedenkwaardige, en gaf dezelve ruime slof tot dankbare blijdschap. Na ruim 5 maanden te zijn verstoken geweest van het gebruik van haar kerkgebouw, gedurende welken tijd, hetzelve inwendig, eene doelmatige verbetering had ondergaan, en bovendien verrijkt was met een orgel, ten gevolge eener welwillende beschikking van Z.M. koning Willem Frederik Graaf van Nassau, had zij heden het voorregt weder voor de eerstemaal, zich tot het houden eener godsdienstoefening, in hetzelve te vereenigen. Osze leeraar, na eene ernstige ziekte, nog niet tot volkomene krachten teruggekeerd zijnde, had Z.Eerws. schoonbroeder Ds. Mande, predikant te Wilp, tot het vervullen dezer feestbeurt uitgenoodigd, en deze met bereidvaardigheid daaraan voldoende, toonde ons, in zijne rede aan, naar aanleiding van Joh. 4 vs. 24, dat de zinnelijke hulpmiddelen bevorderlijk konden zijn aan onze godsdienstige stichting; doch niet onvoorwaardelijk waren aan te bevelen en te gebruiken; betoogende ten slotte, dat een orgel allezins geschikt was, om door begeleiding van het godsdienstige gezang eene gewenschte stemming bij ons te verwekken, en ons op te leiden tot eene aanbidding van den Heer in geest en in waarheid; waarna Z. Eerw. dankbaar indachtig was aan den vorstelijken schenker van ons orgel, aan de bemoeijing van Heeren kerkvoogden in deze en aan allen, die op eenigerlei wijze hunne goede diensten hadden bewezen. De gemeente toonde door eene zeer talrijke opkomst, hare belangstelling in dezen dag, terwijl ook van naburige gemeenten eenige predikanten en leden tegenwoordig waren. Niettegenstaande den toeloop van menschen, was de orde volkomen, en nog lang zal deze plegtigheid in dankbaar aandenken bewaard blijven.

; Uit ''Reformatorisch Dagblad'', 31 januari 2006.

Leden van de hervormde gemeente in Beekbergen kunnen vanaf zondag weer gebruikmaken van hun kerkgebouw. Wegens onderhoud aan het eeuwenoude gebouw moesten de kerkgangers gedurende drie zondagen uitwijken naar een zaal van het kerkelijk centrum dat achter de kerk staat. Gewoonlijk zit de kerk zondagsochtends met zo’n 400 mensen goed vol, terwijl het bezoekersaantal ’s avonds wat lager ligt. Omdat het kerkelijk centrum niet groot genoeg is voor alle bezoekers, werden er per zondag twee ochtenddiensten belegd.

„De kerk heeft enkele weken vol met steigers gestaan”, zegt J. Bijkerk, voorzitter van het college van kerkrentmeesters. Het onderhoud was nodig omdat de kerk, een rijksmonument, licht begon te wijken. Ongeveer vijftig jaar geleden zijn de trekstangen uit de kerk verwijderd. Die zijn nu weer geplaatst om te voorkomen dat de kerk nog verder wijkt.

Tegelijkertijd is het stucwerk van de kerk aangepakt en is er gewit. „Veel van het werk is door vrijwilligers gedaan”, aldus Bijkerk.

De kerk werd in de 15e eeuw gebouwd op de plaats van een nog oudere vroeggotische kerk. Een eeuw later werd er een koor met beschilderingen aan het gebouw toegevoegd. In 1842 schonk koning Willem I het orgel van de Oude Kerk in Apeldoorn bij de afbraak van dit gebouw aan Beekbergen. Het orgel is in de loop van de tijd diverse keren aangepast. Vorig jaar juni nog werd het grondig gerestaureerd.

Stadhouder Willem V en zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen schonken het orgel in 1779 aan de Oude Kerk van Apeldoorn. Op het orgel werden oranje appels en een vers geschilderd als dank aan de stadhouder en zijn vrouw. Patriotten wilden in 1798 dat dit werd verwijderd. Maar dat gebeurde niet. Er werd slechts licht overheen geschilderd. In 1957 kwam het vers weer tevoorschijn. 

; Uit ''Reformatorisch Dagblad'', 27 maart 2007.

De hervormde Dorpskerk van Beekbergen kan zondag 13 mei weer gebruikt worden voor de erediensten. Tot die tijd wordt de verwarming in de vloer vernieuwd en wordt er een nieuwe, hardstenen vloer gelegd. Het is de derde en laatste fase van een grote restauratie van het interieur. Vanaf 2008 gaat de restauratie van de buitenmuren volgens plan weer verder.

Alle werkzaamheden aan het monumentale kerkgebouw in het centrum van het Veluwse Beekbergen maken deel uit van een tien jaar durend groot onderhoudsprogramma waarover de kerkelijke gemeente in 2003 overeenstemming heeft bereikt met de Rijksdienst voor de Monumentenzorg.

Het orgel in de kerk is inmiddels ook volledig gerestaureerd en uitgebreid. Verder is onder andere de toren schoongemaakt en zijn het torengewelf en het orgelgewelf opgeknapt. Bij alle gewelven is de scheurvorming hersteld en is het schilderwerk voltooid nadat nieuwe trekstangen in het middenschip werden aangebracht. De constistorie is heringericht en er is een toilet gekomen voor mindervaliden.

In de beide zijbeuken van de kerk zijn de oude bollampen vervangen door kroonluchters en onder de toren zijn zogenaamde predikantsborden opgehangen.

Tijdens de restauratiewerkzaamheden kerkt de hervormde gemeente in het kerkelijk centrum Het Hoogepad, schuin achter de kerk.  

; Uit ''Reformatorisch Dagblad'', 7 oktober 2008.

In de hervormde dorpskerk van Beekbergen is sinds kort de zondagochtenddienst op monitors te volgen. Deze zijn bevestigd aan de pilaren in de zijbeuk van de kerk. Dit voorkomt dat mensen, in plaats van de predikant te zien, tegen de pilaren aankijken, aldus scriba W.E. Wulfsen.

Eerder al zijn in de zijbeuk van de kerk extra plaatsen gecreëerd voor de ongeveer 375 mensen die de ochtenddienst bezoeken. Ook moest de kerk worden aangepast in verband met de regels voor de brandveiligheid.

Wulfsen zegt dat hij tot nu toe enkel positieve reacties kreeg op de monitors, ondanks „enkele kinderziekten” van technische aard. De schermen zijn blijvend; de leidingen zijn tijdens de restauratie van de kerk onder de vloer en in de pilaren aangebracht.

== Orgel ==
Het orgel is in 1780 gebouwd door Johann Gustav Schilling (Deventer) voor de hervormde kerk te Apeldoorn, waaraan het door Willem V ten geschenke werd gegeven. In 1828 breidt C.F.A. Naber (Deventer) het uit Bovenwerk. Hij plaatst het in 1842 over naar de kerk van Beekbergen. In de loop van de 19de en de eerste helft van de 20ste eeuw moet een aantal dispositiewijzigingen hebben plaatsgevonden. In 1957 restaureert de firma J. de Koff & Zoon (Utrecht) het orgel, plaatst nieuwe frontpijpen en levert een nieuw pedaalklavier. Het orgel wordt bovendien van het koor naar de westgevel verplaatst. De firma B. Koch & Zoon (Apeldoorn) maakt in 1976 een nieuwe klaviatuur en vernieuwt ook de mechanieken. In 2005 restaureert de firma I. Boogaard (Rijssen) het instrument, reconstrueert de oorspronkelijke dispositie, tractuur en balgen en breidt het orgel uit met een zelfstandig pedaal.

; Dispositie:

* Hoofdwerk (manuaal 1): Bourdon 16' - Prestant 8' - Octaaf 4' - Quint 3' - Octaaf 2' - Mixtuur 1⅓' 4 sterk - Trompet 8' (2005).
* Bovenwerk (manuaal 2): Holpijp 8' - Gemshoorn 4' - Viola di Gamba 4' (2005) - Woudfluit 2' - Scherp ⅔' 3 sterk (2005) - Dulciaan 8' (2005) - Tremulant.
* Pedaal: Subbas 16' (2005) - Gedekt 8' (2005) - Fagot 16' (2005).
* Koppelingen: Hoofdwerk aan Pedaal - Bovenwerk aan Pedaal - Manuaalkoppeling.

Mechanische sleepladen. Manuaalomvang: C-c3. Pedaalomvang: C-d1. Twee spaanbalgen (2005). Winddruk: 72 mm. WK.

Tijdens de restauratie van het Schilling-orgel in 2005 deed tijdelijk een Engels orgel uit 1870 dienst, gebouwd door C.M. Fleetwood. Nadien is het in De Hoeksteen te Rijssen geplaatst.
==Externe links==
* {{Wikipedia2|Hervormde_kerk_(Beekbergen)}}
* {{Wikimedia|Nederlandse_Hervormde_kerk_Beekbergen}}


== Afbeeldingen ==
====Exterieur====
<Gallery>
Bestand:Kerkbeekbergen648.jpg | Ansichtkaart 1946 - WG
Bestand:Kerkbeekbergen7806.jpg | Ansichtkaart 1950 - WG
Bestand:Kerkbeekbergen5807.jpg | Ansichtkaart 1963 - WG
Bestand:1-Beekbergen nh kerk 1952.jpg
Afbeelding:Beekbergen.N.H.Kerk..jpg
Afbeelding:Beekbergen.Ned.Herv.Kerk.jpg

Afbeelding:Beekbergen NH kerk foto Jos Pe 1993.jpg|kopie ansichtkaart 1993
Bestand:1056px-Toren NH kerk Beekbergen.jpg|foto: Wikimedia
</gallery>

====Interieur====
<gallery>
Bestand:4-Batenburg nh kerk inter.jpg|ansichtkaart 1952
Bestand:2-Beekbergen nh kerk in 2t.jpg|ansichtkaart
Bestand:3-Beekbergen nh kerk int.jpg|ansichtkaart
Bestand:BeekbergenDorpskerkNH3.jpg | ansichtkaart
Afbeelding:Beekbergen Herv Kerk J Schilling 1780.jpg | Het Schilling-orgel (1780) nog in het koor. Situatie voor 1957.
Bestand:4-Beekbergen nh kerk.jpg|ansichtkaart
Afbeelding:Beekbergen Herv Kerk Schilling 1780.jpg | Schilling-orgel (1780).
</Gallery>