Handelingen

Amsterdam, Dam 12 - Nieuwe Kerk

Uit Reliwiki


Algemene gegevens
Genootschap : Ned. Hervormde kerk
Gemeente : Amsterdam
Plaats : Amsterdam
Adres : Dam
Provincie : Noord-Holland
Jaar ingebruikname : 15e eeuw
Huidige bestemming: museum, cultureel centrum
Naam kerk : Nieuwe Kerk
Architect :
Monument-status:

Geschiedenis

Zuidzijde van de Nieuwe Kerk.Foto: A. Roks 2008
Zuidzijde van het schip. Foto: A. Roks 2008
Door brand verwoest in 1452 (toen nog Rooms Katholieke Kerk)

Nieuwe Kerk. Gotische kruisbasiliek met koorkapellenkrans (XV/XVI; fragment van onvoltooide westtoren midden XVII). a. Hoofdorgel: van oorsprong orgel met Hoofdwerk, Rugwerk en vrij Pedaal, in 1650-1655 gemaakt door H.W. Schonat uit Kitzingen/Main (Duitsland) In 1668 uitgebreid met een Bovenwerk door J. van Hagerbeer. In 1975-1981 gerestaureerd door de firma Marcussen uit Aabenraa (Denemarken). b. Transeptorgel. In eerste aanleg een orgel met Hoofdwerk en Borstwerk, ca. 1645 gemaakt door G. van Hagerbeer. In 1648 verbouwd tot tweeklaviers orgel met Hoofdwerk en Zijwerk. Van het orgel is alles behouden gebleven, behoudens het pijpwerk en de windvoorziening. Deze ontbrekende delen werden gereconstrueerd bij de laatste restauratie in 1987-1989. Aan de zuider dwarsbeuk twee zonnewijzers: een grote ronde plaat van marmer in de topgevel en een drievlakkige zanstenen zonnewijzer geplaatst aan de oostelijke steunpilaar van het zuider dwarsschip.

Bouwgeschiedenis

De geschiedenis van de Nieuwe Kerk begon omstreeks 1380 in de boomgaard van Willem Eggert. De Oude Kerk, de eerste parochiekerk van Amsterdam, werd te klein bevonden door de enorme groei van de stad in de tweede helft van de 14de eeuw. Op 15 november 1408 gaf de bisschop van Utrecht toestemming voor een tweede parochiekerk. De kerk werd gewijd aan Onze Lieve Vrouwe, en later aan Sint Catharina.

De Nieuwe Kerk is in fasen tot stand gekomen. De oudste delen van de kerk zijn het koor en transept. Tijdens een stadsbrand in 1421 liep de kerk wel vertraging op, maar de schade bleef beperkt. Rond 1435 is men met de bouw van het schip begonnen. Oorspronkelijk zou het schip acht traveeën tellen, maar dit werden er vijf in verband met ruimtegebrek. In de tweede helft van de 15de eeuw werden de zijbeuken gebouwd en kwam er een lichtbeuk op het middenschip ten behoeve van lichtinval. Na 1538 is het noorder transept verhoogd tot de hoogte van de rest van de kerk. Dit is duidelijk te zien op een oude stadsplattegrond van Cornelis Anthoniszn. uit 1538, waar de kerk nog een lage noorder transept heeft.

Heeft de kerk de stadsbranden van 1421 en 1452 doorstaan, in 1645 ging het helemaal mis. Door werkzaamheden door loodgieters brandde de kerk, op het koor en straalkapellen na, geheel uit. Na deze brand is de kerk in Gotiserende stijl hersteld.

Toren

Ook waren er plannen voor een westtoren. Rond 1565 werd begonnen met de aanleg van een fundering. Maar na de Reformatie kwam de bouw algauw stil te liggen. Na de grote brand van 1645 werd de bouw van de toren weer opgepakt, vermoedelijk onder leiding van architect Jacob van Campen. Dit plan stopte alweer na zeven jaar toen de toren halverwege het middenschip was. Het stadsbestuur zou bang geweest zijn dat de toren de in aanbouw zijnde stadhuis zou overvleugelen.

In 1783 werd de torenstomp gesloopt en kwam er een Neogotische opbouw op het resterende restant van de toren. Eind 19e – begin 20e eeuw werd deze bovenbouw gesloopt, en werd de westgevel door architect C.B. Posthumus Meyes aan de hand van oude prenten weer hersteld naar de situatie van voor de brand van 1645.

De kerk is voor reguliere erediensten buiten gebruik, nu Cultureel Centrum: tentoonstellingen en (orgel)concerten. Verder vindt hier jaarlijks op 4 mei de Nationale Dodenherdenking plaats. Sinds koning Willem I worden de staatshoofden van Nederland in de Nieuwe Kerk ten overstaan van de Staten-Generaal officieel ingehuldigd. Door de eedaflegging op de Grondwet door de vost(in) en door de eed of belofte van trouw aan de nieuwe vorst(in) wordt het staatshoofd bevestigd in zijn of haar hoedanigheid van Koning(in) der Nederlanden.

Bezienswaardigheden

  • Praalgraf van Michiel de Ruyter (1607-1676) vervaardigd in 1681 door Rombout Verhulst.
  • De eikenhouten preekstoel, door Albert Janszn. Vinkenbrinck (1649-1664).
  • Het grote orgel (1645) ontworpen door Jacob van Campen met beeldhouwwerk van Artus Quellijn.
  • Gebrandschilderde venster, waaronder het grote venster in het zuider transept ter gelegenheid van de inhuldiging van koningin Wilhelmina in 1898. Vervaardigd door J.L.L. Schouten naar een ontwerp van O. Mengelberg.
  • Koperen koorhek uit 1650.
  • Praalgraf voor Jan van Galen, vervaardigd door Willem de Keyser en Rombout verhulst in 1653.

KLIK voor informatie in andere SITES (Koppellink)

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur