Tull en 't Waal, Waalseweg 71 - Dorpskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Dorpskerk
Genootschap:	(PKN) Protestantse Kerk in Nederland
Provincie:	Utrecht
Gemeente:	Houten
Plaats:	Tull en 't Waal
Adres:	Waalseweg 71
Postcode:	3999NR
Jaar ingebruikname:	1778
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Sonneveld-index:	04320
Monument status:	Rijksmonument 398785
Type:	Kerk
Functie:	Religieus

Geschiedenis

De kerk in ’t Waal werd vermoedelijk in de dertiende eeuw gesticht. De kerk was gewijd aan Onze Lieve Vrouwe Maria. De oudste vermelding van een parochie ’t Waal dateert uit 1348. In het oude Tull was nog eerder een parochie, deze wordt namelijk in het jaar 1258 voor het eerst vermeld. Uit de eerste eeuwen van haar bestaan is weinig of niets opgeschreven. Pas in de 16e eeuw duikt zij weer op in de bronnen. In de tijd van de Reformatie werden tijdens de Beeldenstorm op 11 en 12 januari 1567 grote vernielingen aangericht in en aan de kerk door een rondtrekkende bende o.l.v. ene Adraan Menning. Een steen in de zuidzijde van de toren met het jaartal 1567 herinnert aan de herstelwerkzaamheden die daarna noodzakelijk waren. Steen met inscriptie. In 1580 werd de kerk conform het decreet van de Utrechtse Staten overgedragen aan de Hervormden. De kerk is in de loop van de eeuwen diverse keren veranderd, zowel van binnen als van buiten. Op oude gravures en pentekeningen is dat goed te zien. Tijdens de laatste ingrijpende verbouwing in 1927 werd het restant van het oude koor gesloopt. Hiervoor in de plaats kwam de huidige consistorie, met een muur tussen kerkzaal en consistorie. Op de zolder ontstond toen ruimte voor een orgel. De banken in de kerkzaal zijn niet oorspronkelijk – in 1842 werden deze banken geplaatst. Voor die tijd gebruikte men stoelen en eenvoudige bankjes. In de kerk werden in vroeger tijden ook mensen begraven. Daarvan is niets meer te zien. Waarschijnlijk zijn deze graven verdwenen onder de nieuwe vloeren. De eenvoudig "gesneden" eiken preekstoel werd gemaakt in het laatste kwart van de 17e eeuw. De preekstoel bevond zich oorspronkelijk tegen de gevel aan de kant van het kerkhof (de gebruikelijke Oostzijde). De luiklok in de toren werd in 1661 gegoten door Adriaan Meurs. De toren, die tegenwoordig sfeervol verlicht is in de avonduren, is eigendom van de gemeente Houten.

(Bron:Kerktullentwaal)

2021 - De kerktoren van de hervormde kerk in Tull en ’t Waal (gemeente Houten) wordt gerestaureerd.

Kerktoren

De toren van het kerkje in het kleine Tull en ’t Waal staat er sinds april 2021 onttakeld bij. De oeroude toren – misschien wel 700 jaar oud – is letterlijk onthoofd. Het is een tijdelijke amputatie om erger te voorkomen. Met een kleine bijrol voor Napoleon Bonaparte. In de Houtense gemeenteraad werd aangedrongen op maatregelen. Want anders dan het 18de-eeuwse kerkgebouw is de veel oudere toren geen eigendom van de kerkelijke gemeente, maar van Houten. Met dank aan Napoleon Bonaparte. Dus ook met dank aan Napoleon draait de gemeente Houten op voor de kosten van ongeveer 150.000 euro.

(Bron:AD)

Monumentomschrijving Rijksdienst

In verschillende bouwperioden tot stand gekomen, doch in oorsprong Middeleeuwse ZAALKERK, opgetrokken in diverse soorten baksteen onder met blauwe pannen gedekt zadeldak met schild bij de absis en met een gedeeltelijk ingebouwde fronttoren.

Het vier traveeën tellende schip, waarop de driezijdig afgesloten, 19de eeuwse absis aansluit, heeft een 1778 aangebrachte bakstenen ommanteling met door natuurstenen platen afgedekte steunberen en bevat daartussen 19e eeuwse rondboogvensters met witgepleisterde omlijstingen en ijzeren roedenverdeling met spitsvork-motief; in de noordgevel bij de toren een oculus, eveneens met witgepleisterde omlijsting en met ijzeren roos-verdeling, boven een naderhand dichtgemetselde, getoogde ingang; in de zuidgevel een zijingang bij de toren - met links bovenin een gebakken steen met jaartal 1567 - en geheel rechts een ingang naar de tot consistorieruimte ingerichte absis. De absis bevat in het midden een witgepleisterd, dichtgezet rondboogvenster met omlijsting.

De in oorsprong mogelijk 14e eeuwse fronttoren is aan drie zijden voorzien van keper- en rondboogvormige blindnissen met siermetselwerk; op het afgeplatte, met leien gedekte tentdak een na bliksem-inslag in 1949 gereconstrueerde houten klokkentoren met dubbele rondbogen, afgedekt door een leien tentdak en bekroond door een windwijzer met haan. Klokkentorentje met klok van H. Meurs, 1616, diam. 64,5 cm.

De hoofdingang, met dubbele getoogde houten deuren, bevindt zich in de voorgevel van de toren. Rechts van de toren is een dienstruimte aangebouwd, die hoger is opgetrokken dan het teruggerooide linkerdeel van de voorgevel, en bovendien is voorzien van vlechtingen, alsook van een vensterluik.

Het sobere, grotendeels witgepleisterde interieur wordt overdekt door een spitstongewelf en heeft een voornamelijk 19de-/vroeg-20ste-eeuws karakter dankzij het houten kerkmeubilair met op het bankenplan aansluitende lambrizering, de in het zicht gelaten houten draagconstructie - bestaande uit vijf kistbalken om ijzer met geprofileerde sleutelstukken, langsbalken en spitsboogvormige Philibertspanten - en de van een houten borstwering met panelen voorziene galerij aan de torenzijde, gesteund door twee gietijzeren kolommen met Corinthische kapitelen. Tegen de scheidingswand aan de koorzijde staat in het midden, met een afzonderlijke deur, de laat-18e-eeuwse zeszijdige preekstoel met koperen lezenaar opgesteld op een kelkvormige voet tussen de twee paneeldeuren naar de consistorieruimte en orgelgalerij daarboven met houten balustrades aan weerszijden. Eenklaviers pneumatische orgel uit 1921, gemaakt door de firma A.S.J. Dekker, Goes. In 2005 gerestaureerd door Flentrop Orgelbouw.

Markant gesitueerde dorpskerk van Middeleeuwse oorsprong met latere toevoegingen en daarbij behorende onderdelen van belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde van exterieur en interieur.

Orgel

In 1921/1922 plaatste de firma Dekker een nieuw klein orgel in de Hervormde Kerk in Tull en 't Waal. Het instrument is in 1978 en 2005 door Flentrop gereviseerd.