Deventer, Spinhuissteeg - Evangelisch-Lutherse Kerk (1683 - 1945)
Uit Reliwiki
| Algemene gegevens | |
|---|---|
| Naam kerk: | Evangelisch-Lutherse Kerk |
| Genootschap: | Evangelisch Lutherse Kerk |
| Provincie: | Overijssel |
| Gemeente: | Deventer |
| Plaats: | Deventer |
| Adres: | Spinhuissteeg |
| Postcode: | |
| Jaar ingebruikname: | 1683 |
| Architect: | |
| Huidige bestemming: | door oorlogshandelingen verwoest |
| Monument status: | geen |
Geschiedenis
Verving een eerder gebouw in De Hoven. Buiten gebruik 1908, toen aan de Smedenstraat een nieuw kerkgebouw in gebruik werd genomen. Door oorlogshandelingen verwoest 1945.
Bombardement
Op 10 april 1945 werd de Lutherse kerk in Deventer gebombardeerd door geallieerde vliegtuigen. De kerk was een van de vele gebouwen in de stad die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden verwoest.
De bombardementen waren gericht op de spoorbrug over de IJssel, die een belangrijk knooppunt was voor het Duitse leger. De brug werd vernietigd, maar ook veel omliggende gebouwen werden beschadigd of verwoest, waaronder de Lutherse kerk. De kerk werd zwaar beschadigd bij het bombardement. Het dak en de toren werden verwoest, en het interieur van de kerk werd grotendeels verwoest. De kerk werd na de oorlog herbouwd, maar het oorspronkelijke ontwerp is verloren gegaan. Tegenwoordig herinnerd er niets meer op de plek dat hier een kerk heeft gestaan.
Gebouwomschrijving SKKN
Als gevolg van handelsrelaties met kooplieden uit diverse Duitse staten was de magistraat van Deventer aanvankelijk zeer verdraagzaam ten opzichte van hen, die de Lutherse visie op de christelijke leer waren toegedaan. Hierin kwam verandering na 1578, het jaar waarin de stad aan de zijde van de Opstand kwam. Aanhangers van Calvijn kregen er toen het heft in handen. Dezen waren van mening, dat vrijheid van godsdienst slechts twist en tweedracht zou brengen. Bovendien kon er maar één ware religie zijn en dat was volgens hen de gereformeerde. Die en die alleen moest dus worden geprotegeerd. Sommige Luthers-gezinden legden zich neer bij de feiten en sloten zich aan bij deze bevoorrechte kerk. Anderen daarentegen trokken weg en vestigden zich in Duitse gebieden. Niettemin schijnt een kleine groep zich te hebben gehandhaafd en in het geheim in privéhuizen diensten te hebben gehouden. Rond 1630 leefde het Lutheranisme in de stad weer wat op, doordat een aantal Lutherse kooplieden uit het Munsterland zich hier vestigden. De vrijheid om de eigen geloofsovertuiging breed te beleven liet echter nog lang op zich wachten. Pas na het vaderlandse rampjaar 1672, toen troepen uit het bisdom-vorstendom Keulen de stad beheersten, kwam er meer ruimte.
Intussen had de Lutherse gemeente zich ondanks alle strubbelingen toch geconsolideerd. In 1649 besloot men zelfs een eigen predikant aan te stellen. Om deze reden wordt dit jaar vaak als het stichtingsjaar beschouwd, ofschoon de in 1887 samengestelde predikantenlijst 1672 als oprichtingsjaar vermeldt. Al moest deze voorganger door ingrijpen van de stadsoverheid spoedig weer het veld ruimen, de geest bleef leven. Nadat de hiervóór vermelde Keulse bezetting was beëindigd, functioneerde de gemeente, die in die periode de vrijheid had gekregen, volwaardig door. Wel had men als voorganger heel vaak de veldprediker van het garnizoen, dat veel Duitse Lutherse soldaten telde. Als gevolg van de onverdraagzaamheid van de magistraat hield men van meet af aan zijn diensten in een schuilkerk. In de jaren veertig van de zeventiende eeuw fungeerde als zodanig een buitenhuisje van een koopman in De Hoven. Vanaf het einde van dat decennium kwam men samen in een schuur, die achter twee huizen in de Spinhuissteeg lag, al heeft men in het begin van de achttiende eeuw vanwege de grootte van het garnizoen een aantal jaren van de Broederenkerk gebruik mogen maken. De vermelde schuur is in de loop van de tijden verschillende keren uitgebreid en verbouwd. Toen men in 1840 deze ruimte weer eens onder handen nam, maakte men van de gelegenheid gebruik om een nieuwe preekstoel en nieuwe kerkbanken aan te schaffen. Het Hinsz-orgel, dat in 1739 was geplaatst, werd bijna 115 jaar daarna -in 1853- vervangen door een instrument van de Deventerse bouwer C.F.A. Naber.
Rond de 19e - 20e eeuwwisseling werd besloten een volledig nieuwe kerk neer te zetten, omdat het oude gebouw toch te klein was en bovendien te veel aan onderhoud vergde. Op 8 november 1908 kon deze kerk aan de Smedenstraat, die door architekt J.H.W. Leliman was ontworpen, officieel in gebruik worden genomen.
Tot omstreeks het midden van de 20e eeuw bloeide de gemeente. Er groeide ook gevoel voor bredere liturgische inkleuring van de diensten. In verband hiermee kocht men in 1949 een nieuwe avondmaalstafel en nieuwe antependia en twee jaar later kwam er een nieuwe doopvont. Het kerkbezit werd voorts uitgebreid met twee zilveren kandelaars voor op de avondmaalstafel, terwijl in 1986 een grote koperen kandelaar voor de paaskaars een plaats kreeg in de kerk. In 1969 restaureerde de firma Flentrop een deel van het orgel, dat destijds in een ietwat gewijzigde vorm vanuit de oude kerk was overgebracht. Een kleine tien jaar later, in 1978, werd de rest van het instrument aan een revisie onderworpen. Bij gelegenheid hiervan werden de twee bazuinblazende engelen, die in 1969 vanwege houtworm naar de kelder waren verbannen, gerestaureerd, tegen de knagende larven behandeld en op de oude plaatsen teruggezet. Ondanks dit alles werd na 1950 langzaam duidelijk, dat de gloriedagen voorbij waren. Het aantal gemeenteleden nam af en in de jaren 1970 moest men constateren, dat de financiële situatie van dien aard was, dat geen volledig salaris voor een eigen predikant meer kon worden opgebracht. Op het einde van 1993 telde de gemeente nog 91 leden en 73 doopleden. Uit een in dat jaar gehouden enquète bleek, dat het merendeel van hen de voorkeur gaf aan een groeiende samenwerking met de Hervormden en Gereformeerden. Tevens ging er de voorkeur naar uit het kerkgebouw te verkopen en het daarna te huren voor speciale aktiviteiten en diensten. Als gevolg hiervan was er gedurende enige tijd eenmaal per maand in de Grote Kerk een Lutherse dienst in Samen op Weg-verband.
