Deurne, Markt 9 - Sint Willibrorduskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Willibrordus
Genootschap:	Rooms Katholieke Kerk
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Deurne
Plaats:	Deurne
Adres:	Markt 9
Postcode:	5751BE
Inventarisatienummer:	07276
Jaar ingebruikname:	15e eeuw
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 12372

Inhoud

1 Geschiedenis
2 Monumentomschrijving Rijksdienst
3 Cultuur Historische Waardekaart
4 Kerkhofmuur links van de kerk; bron: deurne.kunstwacht.nl
5 Externe links
6 Afbeeldingen

Geschiedenis

De Sint-Willibrorduskerk te Deurne is een gotische kerk met toren, met elementen uit de neogotiek.

Bij restauratiewerkzaamheden aan het begin van de jaren 1960 werden romaanse muurresten aangetroffen. Mogelijk betreft het hier muurwerk van de kerk, zoals die in 1069 in een pauselijke oorkonde wordt vermeld. Deze oorkonde is een bevestiging dat die kerk in bezit van de Abdij van Echternach was. Het is geenszins een schenkingsoorkonde, zoals wel eens abusievelijk wordt vermeld. Toch is de eerste kerk op deze plek zeer waarschijnlijk niet veel ouder dan de elfde eeuw.

In de eeuwen erna kwam de huidige kerk tot stand. Het gotisch hoogkoor, dat oorspronkelijk nog hoger was dan het middenschip, vertoont opmerkelijke metselwerk-overeenkomsten met het Groot Kasteel te Deurne. Omdat dat gebouw eerder op omstreeks 1460 werd gedateerd, werd dat jaartal ook voor het hoogkoor aangehouden. Onderzoek naar de geschiedenis van het Groot Kasteel in 2003 toonde echter aan, dat het oudste (gotische) gedeelte van dit gebouw al vóór 1397 moet zijn gebouwd. Dat kan daarmee evengoed voor het hoogkoor van de kerk gelden.

Tussen 1881 en 1884 werd door Pierre Cuypers een omvangrijke restauratie geleid. Aan de toren werden twee zijtorens toegevoegd. Tijdens de restauratie stortte het middeleeuwse gewelf van het middenschip in, waardoor het gehele middenschip (uitgezonderd de pilaren) werd vervangen. Het werd op dezelfde hoogte als het hoogkoor gebracht. Deze "restauratie" leidde mede tot het verdwijnen van enkele grafzerken, waaronder die van Jacob Geurts van der Horst, een in 1670 in de huidige Wever vermoorde schepen.

Bij de genoemde restauratie van omstreeks 1960 onder leiding van architect Jos Deltrap werden de spitsen van de zijtorens verlaagd en een angelustorentje op het hoogkoor verwijderd. De ingangen in de zijtorens werden dichtgemetseld en aan de zijkanten werden nieuwe aluminium ingangspartijen gecreëerd. De teruggevonden grafsteen van Hendrick van Doerne (overleden in 1508) en Christina van Hemert (overleden in 1499), eigenaren van het Groot Kasteel, werd herplaatst in de noordelijke zijtoren en aldaar in beton gegoten. Daardoor is het onmogelijk deze steen in de toekomst nog te verplaatsen.

De laatste restauratie tot nu toe startte in 2001. Behalve een algehele opknapbeurt voor het gebouw werd een grafkelder heropend en archeologisch onderzocht, en werden de gewelven van middenschip en hoogkoor toegankelijk gemaakt. In een laatste fase zullen ook de moderne aluminium ingangen worden vervangen door een passende entreepartij.

Rondom de kerk bevindt zich het restant van een begraafplaats, gesloten in de jaren 1960. De oudste grafzerken dateren uit de negentiende eeuw, het merendeel echter uit het midden van de twintigste eeuw.

Op zaterdag 15 april 2006, tijdens de Paaswake, is in de gerestaureerde R.K. Sint Willibrorduskerk een nieuw koororgel ingezegend. Dit orgel, gebouwd in 1967 door de firma B. Pels & Zoon (Alkmaar), is afkomstig uit de gesloten R.K. H. Geestkerk van Deurne en deed voor 1994 dienst in de kapel van het Sint Josephziekenhuis te Deurne.

Monumentomschrijving Rijksdienst

R.K. Kerk van St. Willibrordus. Gotische kruisbasiliek met vijf- zijdig gesloten koor en westtoren. Omstreeks 1460 het koor en het transept gebouwd aan een ouder schip en een vlak opgaande toren uit omstreeks 1400. De kerk onderging in 1557 reparaties na stormschade, opnieuw in 1619. Tijdens de naasting in 1648 werd een deel van de inventaris een reeks heiligenbeelden uit omstreeks 1500 en een marianum, naar de kerk van Venray overgebracht, waar zij thans nog zijn. 1737 torenbrand, waarna een lagere spits gebouwd. In 1801 de kerk aan de rooms-katholieken overgedragen; in 1881-82 ingrijpende restauratie door P.J.H. Cuypers waarbij van het schip alleen de kolommen en scheibogen in een nieuw, hoger schip met bredere zijbeuken, behouden werden. Het koor en dwarspand zijn overkluisd door net- en stergewelven, waarvan die in de noordarm pas in 1881 aangebracht na instorting van het oorspronkelijke, eenvoudiger gewelf. Grote spitsboogvensters in de sluitgevels van het transept. Thans in restauratie, waarbij onder het schip muurwerk van een romaanse kerk en overblijfselen van het oxaal (?) gevonden zijn, tegen de transeptgevels inwendig sporen van muurschilderingen en oude, dichtgemetselde toegangen. Een klok met als opschrift: F.HENRICUS PETERS PRIOR CONVENTUS SANC'TI NICOLAI VENLONAE 1720 (prior van het St. Nicolaasklooster te Venlo - ALEXIUS IULLIEN ME FECIT; in reliëf een Kruisiging, Maria en St. Nicolaas en het wapen van het klooster.

Van oorsprong tweeklaviers orgel gemaakt door F.C. Smits in 1838. In 1881 omgebouwd en uitgebreid door L.A. van Nistelrooy en A. Kuyte. In 1954 gerestaureerd en uitgebreid door fa. J.J. Elbertse & Zoon (Soest), in 2011 gerestaureerd door Verschueren (Heythuysen). Klokkenstoel met gelui bestaande uit vier klokken waarvan een klok van Joseph Petit, 1742, diam. 125 cm, en een klok van A. Jullien, 1720, diam. 53 cm en twee moderne klokken.

Cultuur Historische Waardekaart

Bouwperiode: 1460
Bouwstijl: Gotiek
Gevels en Materialen: Handvorm baksteen, kalkstenen maaswerk, hardstenen dorpels en waterlijsten. Traptoren zuidelijke transeptfacade en westfacade met natuurstenen blokken.
Vensters en Deuren: Spitsboogvensters met laatgotische traceringen (XIX). Opgeklampte deur met smeedijzeren beslag.
Dak en Bedekking: Gekruisde zadeldaken, lei in maasdekking. Neogotische dakkapellen. Traptoren en westelijke toren met achtkantige spitsen bekroond.
Bijgebouwen: Sacristie XIX. Kerkhof met ommuring en poortgebouw in machinale baksteen uit 1924. Naast de spitsboogvormige poort een torentje met zeskantige lantaarn met inscriptie:"Het Eeuwige Licht verlichte hen".
Interieur: Ster- en netgewelven in interieur (deels XIX). Glas-in-lood van P. Wiegersma 1948.
Groen: Forse kastanjes (60 cm. doorsnee) op kerkhof.
Bijzonderheden: De calvarieberg met neo-gotische kapel zijn reeds vóór 1997 verwijderd. Veel graven en grafkelders zijn geruimd, waarbij de zerken naar een verkleind kerkhof zijn verplaatst. Opgeheven deel van het kerkhof is tot park omgevormd. Hardstenen zerk uit 1889, Baar, ca. 1830 is grafzerk van pastoor Roes, waarvan de grafkelder is geruimd. Kerkhof bevindt zich nu in goede staat en is beschermd monument.

R.K. kerk van St. Willibrordus. Gotische kruisbasiliek met vijfzijdig gesloten koor en westtoren. Omstreeks 1460 het koor en het transept gebouwd aan een ouder schip en een vlak opgaande toren uit omstreeks 1400. De kerk onderging in 1557 reparaties na stormschade, opnieuw in 1619. Tijdens de naasting in 1648 werd een deel van de inventaris een reeks heiligenbeelden uit omstreeks 1500 en een marianum, naar de kerk van Venray overgebracht, waar zij thans nog zijn. 1737 torenbrand, waarna een lagere spits gebouwd. In 1801 de kerk aan de rooms-katholieken overgedragen; un 1881-'82 ingrijpende restauratie door P.J.H. Cuypers waarbij van het schip alleen de kolommen en scheibogen in een nieuw, hoger schip met bredere zijbeuken, behouden werden. Het koor en dwarspand zijn overkluisd door net- en stergewelven, waarvan die in de noordarm pas in 1881 aangebracht na instorting van het oorspronkelijke, eenvoudige gewelf. Grote spitsboogvensters in de sluitgevels van het transept.

Kerkhofmuur links van de kerk; bron: deurne.kunstwacht.nl

Kunstenaar: Arch. Stuyt (1868-1934)

Materiaal: Baksteen, Natuursteen

Jaar van plaatsing: 1924

Omschrijving:

Voor de kerk is een monumentje uit 1924 van architect Jan Stuyt. In de muur een natuurstenen plaat. Het monumentje heet het Eeuwige licht. Het is in 2006 gerestaureerd.

Het Kerkhof

De oudste vermelding van het kerkhof is uit 1447. Toen in 1648 de kerk in handen kwam van de protestanten konden de katholieken hun doden op het kerkhof blijven begraven. Na de teruggaven van de kerk aan de katholieken in 1799 behielden de protestanten een aparte hoek voor hun overledenen. Rond 1860 kregen de protestanten een eigen kerkhof bij hun eigen kerk aan de Helmonseweg. Tot 1829 was het ook gebruikelijk doden in de kerk te begraven, vooral de elite. Verschillende uitbreidingen en veranderingen heeft dit kerkhof in de loop der eeuwen ondergaan. Het werd niet alleen als begraafplaats gebruikt, maar was tevens een plek waar belasting werd betaald en in een overdekte plaats (halle) officiële aankondigingen werden gedaan. Ook was in 1631 het kerkhof strijdtoneel tussen Spaanse en Staatse troepen waarbij vier doden vielen. Sinds 1971 worden op dit kerkhof geen doden meer begraven. Dankzij een verstandig besluit van het gemeentebestuur is het grotendeels gespaard gebleven en in 2006 opgeknapt.

De Kerkhofmuur

De vroegste vermelding van een kerkhofmuur dateert van 1470. Een nieuwe muur werd gebouwd in 1712 waarbij volgens een gemeenterekening 126.000 stenen gebruikt werden met dezelfde afmeting als die van het Deurnese kasteel. De stenen zijn gebakken door Deurnese mensen met Deurnese klei en turf. Een gravure uit 1738 laat zien dat het kerkhof toen al tenminste gedeeltelijk ommuurd was. Pastoor Verhoeven liet in 1860 de muur aan De Visser en tussen het kerkhof en de huidige parkeerplaats optrekken en opknappen waarmee het kerkhof onttrokken werd aan het zicht vanaf de openbare weg. Het meerendeel van de nog aanwezige muur dateert uit 1924 en is onder architectuur van Jan Stuyt (1868 - 1934) tot stand gekomen. In 2006 liet de gemeente Deurne een grondige restauratie uitvoeren.

Het Eeuwige Licht

Dit monumentje aan de hand van architect Jan Stuyt (1868 - 1934) en gebouwd in opdracht van pastoor Roes vermeldt op de gedenksteen: "In het jaar 1924 hebben de kinderen der fraterscholen en der zusterscholen dezen gedenksteen gelegd." Het torentje is opgebouwd uit baksteen met natuursteenelementen en bekroond met een natuurleien spitsdak en loden bolkruis. Naar van oorsprong Frans gebruik brandde er altijd licht in het torentje. De tekst in natuursteen luidt: "Het eeuwige licht verlichte hen." Mede op initiatief van Deurnenaar Theo Koolen is dit monumentje in 2006 gerestaureerd.

In 't jaar 1924 hebben de kinderen der Fraterscholen en der Zusterscholen dezen gedenksteen gelegd

Het eeuwige licht verlichte hen