Amsterdam, Ambonplein 61 - Gerardus Majella
Uit Reliwiki
Algemene gegevens | |
---|---|
Naam kerk: | Gerardus Majella |
Genootschap: | Rooms Katholieke Kerk |
Provincie: | Noord-Holland |
Gemeente: | Amsterdam |
Plaats: | Amsterdam |
Adres: | Ambonplein 61 |
Postcode: | 1094PW |
Inventarisatienummer: | 00222 |
Jaar ingebruikname: | 1924 |
Architect: | Stuyt, J. |
Huidige bestemming: | concertzaal |
Monument status: | Rijksmonument 523303 |
Geschiedenis
Kolossale, monumentale, beeldbepalende koepelkerk zonder toren. Hoofdwerk in het oeuvre van architect Jan Stuyt.
Gebouwd als parochiekerk van de H. Gerardus Majella, bestemd voor de katholieke bevolking in de Indische Buurt, jaren 1920. De oprichting van de parochie was destijds noodzakelijk, wegens de oostelijke stadsuitbreidingen van Amsterdam en de bouw van deze buurt. De parochie werd afgesplitst van de St. Bonifatiusparochie in de Oosterparkbuurt.
De kerk werd door Jan Stuyt (1868-1934) ontworpen als centraalbouw met koepel, refererend aan de Aya Sofia in Istanbul, en met een hoge vrijstaande klokkentoren links naast de voorgevel, welke door de San Marco in Venetië zou zijn beïnvloed. Deze toren is wegens geldgebrek niet uitgevoerd. De Gerardus Majellaparochie is altijd een sobere middenstandersparochie geweest; mede daarom werd de kerk pas later voorzien van inwendige muurschilderingen en meubilair (atelier gebroeders Brom, Utrecht). Wegens de grote koepel is de kerk tot op heden dominant in het stadsbeeld aanwezig.
- Er bestaat een door Jan Stuyt gesigneerde ontwerptekening van deze kerk, maar dan voor de Vredeskerk in De Nieuwe Pijp. Die kerk is in hetzelfde jaar 1924 gebouwd naar ontwerp van Jos. Bekkers.
Door teruglopend kerkbezoek en toenemende financiële lasten is de kerk in 1992 buiten gebruik gesteld als R.K. kerk. Eventuele sloop was al eerder niet aan de orde, omdat in bredere kring het grote belang van dit kerkgebouw was erkend. Kort na 1992 is de kerk verbouwd tot archief- en kantoorruimte (zie onder). Daarbij is de centrale koepelruimte gehandhaafd. Het voormalige schip en koor zijn volgebouwd met etages t.b.v. genoemde herbestemming.
Elders in Amsterdam-Oost is sinds 1992 een kleinere R.K. Kerk St. Gerardus Majella in gebruik. Daarin bevinden zich ook onderdelen van het meubilair uit de vroegere kerk.
In 2011 werd bekend dat het Nederlands Philharmonisch Orkest de kerk als concertzaal zou gaan gebruiken. Hiertoe is het gebouw opnieuw (verder) gerestaureerd en heringericht. Daarbij is de oorspronkelijke (indrukwekkende) ruimtewerking grotendeels hersteld.
De indrukwekkende koepel wordt nu 's avonds verlicht.
Monumentomschrijving Rijksdienst
In 1923-1926 tot stand gekomen voormalige rooms-katholieke KERK, genaamd Gerardus Majella en gebouwd volgens het principe van de centraalbouw, deel uitmakend van het complex Gerardus Majellakerk. Gebouwd naar een ontwerp van de architect J. Stuyt gebouwd in een op de vroeg-christelijke basiliekbouw geïnspireerde stijl met neo-romaanse kenmerken in de detaillering. De kerk, in oorsprong met 1400 zitplaatsen, is nagenoeg oost-west georiënteerd. De kerk is in 1992-1993 verbouwd tot kantoor-, archief- en bedrijfsruimte. Het hoge centrale deel onder de koepel is grotendeels intact. In oorsprong had de kerk geschilderde decoraties en wandschilderingen (bijvoorbeeld op de zwikken en pendentieven) met bijbelse voorstellingen. Het iconografisch programma werd mogelijk ontworpen door de architect Jan Stuyt. De schilderingen werden waarschijnlijk uitgevoerd door Jan Oosterman. Deze wandschilderingen zijn thans overgeschilderd.
Omschrijving
Het kerkgebouw op samengesteld kruisvormig grondplan wordt gedomineerd door het hoge twaalfzijdige tentdak boven de inwendige koepel met leien en waarop bol met kruis. Het in roodbruine baksteen in staand verband gemetseld muurwerk heeft naar de koepelrand grote ronde vensters en witgeschilderd à-jour pleisterwerk en drievoudige neo-romaanse vensterseries en sierlijsten en insnoering bij de aanhechting naar de koepelschilden. Drie banden in bruine baksteen aan de onderzijde van de gevelvlakken. Verder tevens witgepleisterde waterdorpels, dagkanten, friezen en oplopende sierlijsten met getand motief onder de gevelbeëindiging en gemetselde omlopende waterlijsten boven de strekkenlagen van de getoogde of ronde vensters. De oostelijke gelegen korte transeptarmen hebben lagere en gelijkvormige aanbouwen onder zadeldaken met leien en verder voorzien van een omgang met paarsgewijs geplaatste straalkapellen. Aan de oostzijde het priesterkoor onder zadeldak met tuit met klokkenstoel. De kerk wordt aan deze zijde afgesloten met een vijfzijdige hoofdabsis met siermetselwerk en getoogde vensters en met halve spits met leien. Verder een ranke traptoren met geringe uitkraging en spits. Aan de westzijde bevindt zich de hoofdtoegangspartij met bronzen deuren. Vanuit de centrale ruimte onder de koepel leidt een schip met onder meer grote ronde vensters en twee series van vijf driezijdige dakkapellen naar het westwerk met lager tussenlid met groot en eenvoudig geometrisch geleed roosvenster waarboven witgepleisterde tuit met afdekking en nis waarin rondebosse beeld van St. Gerardus Majella, naar het lager gelegen portaal onder breed omlopend halfrond fries en met tuitgevel en stoep met toegangsdeuren. Zowel aan de noordzijde als de zuidzijde van de centrale koepel een zij-ingang met korte stoep en dubbele deur met oorspronkelijk beslag en bekleding en in enkadrering met witte lijst en halfrond fronton. Deze zij-ingangen bevinden zich in een lager portaal aan de kopse zijde van een eveneens korte maar hogere transeptarm. In de lagere bouwlagen bevinden zich rechthoekige vensters; op de hogere bouwlaag getoogde en vaak gekoppelde vensters. Aan weerszijden van de hoofdtoegangspartij in het westen bevindt zich oorspronkelijk hekwerk op gemetselde voeting en tussen posten met natuurstenen accenten en met poort onder gemetselde boog aan de linkerzijde. De zuidelijke zij-ingang heeft oorspronkelijk hekwerk op voeting met posten met kruismotief en met dubbel draaihek. Het middenschip onder gedrukt gewelf is inwendig uitgepleisterd en voorzien van gordelbogen; omgang wordt van de centrale ruimte door alternerend geplaatste rechthoekige pijlers en verjongende zuilen gescheiden. De zuilen hebben een teerlingkapiteel en dragen gelede boogtrommels. Boven de grote ronde vensters golfvormig gegroepeerde gekoppelde zwikken. Hierboven een smalle galerij waarboven de twaalf series van drie vensters. Koepel met twaalf velden in gewelf met geometrische en geschilderde decoratie met centraal stermotief met kruis.
Waardering
Uit 1923-1926 daterende voormalige kerk van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische en typologische waarde. Tevens van cultuurhistorische waarde als illustratie van maatschappelijke ontwikkelingen binnen het katholicisme, waarbij kerkelijke- en schoolgebouwen werden geconcentreerd. Voorts ensemblewaarde in ruimtelijke, en historisch functionele zin met de overige complexonderdelen als onderdeel van het Gerardus Majella-complex.
In de media
- Uit Het Centrum, 30 Mei 1924.
Het Parochiaal Kerkbestuur van St. Gerardus Majella c.s. heeft tot B. en W. het verzoek gericht, van de gemeente te mogen koopen het terrein, begrensd door het Ambonplein, de Obistraat, de Halmaheirastraat en de Batjanstraat, groot ongeveer 6500 M2, tegen den prijs van f 30 per M2. Het voornemen bestaat, op genoemd terrein te bouwen een kerk met pastorie en daarbij behoorende gebouwen, een kosterswoning en eenige scholen. Tegen den verkoop bestaat bij B. en W. geen bezwaar. Zij verzoeken den Raad om machtiging.
- Uit Het Centrum, 9 December 1926.
Onder een groote belangstelling van de zijde der parochianen is gisterenochtend de nieuwe kerk van den H. Gerardus Majella aan het Ambonplein (Indische buurt) door den Hoogeerw. heer P. Stroomer, deken van Amsterdam, ingezegend. Bij het verrichten der heilige handelingen werd de deken geassisteerd door de Weleerw. heeren S. Reijnenberg en J. Houten, kapelaans der parochie. Onder leiding widine van den weleerw. heer Duyves voerde het gemengd koor de driestemmige mis „Regina nostrum" van Refice uit. Voordat mgr. Stroomer de H. Mis opdroeg, volbracht hij de inzegening van het kerkgebouw door zoowel binnen als langs den buitenmuur al zegenend rond te schrijden. Tijdens deze ceremoniën werden het „Miserere" en de Litanie van Allerheiligen gezongen. Na het evangelie besteeg mgr. Stroomer den kansel om de blijde parochianen eenige hartelijke en godsvruchtige woorden toe te spreken, Het is een voorrecht voor u, aldus de Deken, dat gij hebt mogen bijdragen tot den bouw van dit huis van God, waar Hij wil wonen bij u, om u goed te doen en zalig te maken. Al is het kerkgebouw thans voltooid, toch blijven er zware lasten op drukken, welke alleen door veele schouders verlicht kunnen worden. Na de gelovigen tot vurig bidden te hebben aangespoord, sprak mgr. de verwachting uit, dat de H. Maagd, wier naamdag heden gevierd wordt, en de patroon der H. Kerk, de H. Gerardus, de gebeden der priesters en parochianen zullen ondersteunen.
- Uit Het Vaderland, 23 mei 1931.
HET DRAMA IN DEN TOREN DER MAJELLAKERK. Schorsing van de zaak; onderzoek naar verdachte's geestvermogens
Heden heeft de rechtbank te Amsterdam de behandeling voortgezet van de geruchtmakende zaak tegen den leidekkerspatroon J.G.M., verdacht van moord op zijn compagnon L. Arkenbout, gepleegd op 29 Maart 1929, in den toren van de Gerardus Majella-kerk op het Ambonplein te Amsterdam.