Brontekst bekijken van Waspik, Raadhuisstraat 17 - Johannes de Doper

[[Categorie:Object]]
[[Categorie:MetKaart]]
[[Categorie:PKNH]]
[[Categorie:NH kerkh]]
[[Categorie:Waspik]]
[[Categorie:Gemeente Waalwijk]]
[[Categorie:Provincie Noord-Brabant]]


{| 
! colspan="2" style="background-color:Deepskyblue; color:white;" | Gegevens locatie en gebouw
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:130px;" | Provincie:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:270px;" | Noord-Brabant
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightskyblue; width:130px;" | Gemeente:
| style="text-align:top; background-color:Lightskyblue; width:270px;" | Waalwijk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:130px;" | Plaats:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:270px;" | Waspik
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightskyblue; width:130px;" | Adres:
| style="text-align:top; background-color:Lightskyblue; width:270px;" | Raadhuisstraat 17 
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:130px;" | Bouwjaar/jaren:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:270px;" | 15e eeuw
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightskyblue; width:130px;" | Architect:
| style="text-align:top; background-color:Lightskyblue; width:270px;" | 
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:130px;" | Oorspr. bestemming:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:270px;" | 1) Rooms-katholieke kerk

2) Nederlandse hervormde kerk
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightskyblue; width:130px;" | Huidige bestemming:
| style="text-align:top; background-color:Lightskyblue; width:270px;" | Protestantse kerk (Hervormde gemeente)
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:130px;" | Monumentstatus:
| style="text-align:top; background-color:Lightgrey; width:270px;" | Rijksmonument, nr. 38339
|-valign="top"
| style="text-align:top; background-color:Lightskyblue; width:130px;" | Indentificatienr:
| style="text-align:top; background-color:Lightskyblue; width:270px;" | 08565
|}



[[Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 bq(ps)06052011jk.jpg|thumb|right|390px|Waspik, Johan de Doper; opn. 06-05-2011 jk]]
== Geschiedenis ==
[[Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 bt(s)06052011jk.jpg|thumb|right|200px|opn. 06-05-2011 jk]]
[[Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 bu(s)06052011jk.jpg|thumb|right|200px|opn. 06-05-2011 jk]]
[[Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 bv(s)06052011jk.JPG|thumb|right|200px|opn. 06-05-2011 jk]]

De parochie Waspik wordt al genoemd in 1257. Het is wel zeker dat er toen al een kerkje in Waspik gebouwd was. In 1421 is ten gevolge van de St. Elisabethsvloed de kerk verloren gegaan. De parochie bouwde een nieuwe kerk, meer naar het zuiden. 
Door de overstromingen en voortdurende oorlogshandelingen verarmde de streek. In 1515 stonden nog maar 75 haardsteden in Waspik waarvan een gedeelte zelfs nog onbewoond was. Het aantal communicanten bedroeg ca. 250 en een derde deel van de bevolking was armlastig. 

De streek, als grensgebied tussen Brabant en Holland, had het flink te verduren door oorlogshandelingen en de plunderingen door Geuzen. Pas nadat Geertruidenberg in Spaanse handen was gevallen durfden vluchtelingen terug te keren. Anderen durfden niet uit vrees voor vergeldingsmaatregelen. In 1591 stond de Spaanse landvoogd Parma de vluchtelingen toe om terug te keren onder het beding de oude katholieke religie aan te hangen.

Na het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) verboden de Staten van Holland in het gehele gewest, waaronder nu ook Waspik viel, de katholieke eredienst. Het gevolg was dat de kerk door de protestanten werd overgenomen. De  katholieken waren verplicht naar Dongen te gaan.

In 1796 telde de protestantse gemeente 389 leden, de katholiek parochie telde 1287 leden. Al jaren eisten zij hun kerk met de bijbehorende goederen terug. In 1804 heeft koning Lodewijk Napoleon de kerk en de goederen definitief aan de protestanten toegewezen. De katholieken vorderden naar verhouding van hun aantal 2/3 deel van de kerkgoederen op en bouwden in 1840-1841 hun eigen kerk, de [http://reliwiki.nl/index.php?title=Waspik%2C_Dorpsplein_37_-_Bartholomeus Bartholomeuskerk].


== Gebouwomschrijvingen ==
====Monumentomschrijving====
;Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten)

Hervormde kerk. Laatgotische kruiskerk, bestaande uit een koor uit het midden van de 15de eeuw, en een later 15de eeuwse driebeukige pseudobasilicaal schip met lage dwarsarmen. Op de kruising een dakruiter. In de steunberen natuurstenen banden en hoekblokken. 

Inwendig ronde kolommen met lijstkapitelen en houten tongewelven. 

Gerestaureerd in 1959. 

Orgel met Hoofdwerk en Positief, in 1767 gemaakt door M. de Crane. In 1958 gerestaureerd door Flentrop. Orgelkas met wapens van Cousebant-Wassenaar. 

Twee gesneden houten portalen, 1767 gedateerd. 

Eiken kansel met trap in Lodewijk XV stijl uit omstreeks 1770 door Petrus Verhoeven. 

Gesneden toegangsdeur tot het koor en gesneden eiken doophek in Lodewijk XV stijl, eveneens door Petrus Verhoeven (doophek 1771 gedateerd). 

Twee psalmborden uit omstreeks 1770. 

Twee koperen lezenaars en een koperen doopbekkenhouder uit het begin van de 18de eeuw. 

In de consistoriekamer een houten schoorsteen uit de eerste helft van de 18de eeuw.

----
====MIP omschrijving====

'''MIP nummer:''' RT122-005491
 
'''Bouwperiode:''' Van: 1400 tot: 1500

'''Gevels en materialen:''' Laatgotische kruiskerk, bestaande uit een koor, en een later driebeukig pseudo-basilicaal schip met lage dwarsarmen. Op de kruising een dakruiter. In de steunberen natuurstenen banden en hoekblokken.

'''Bijgebouwen:''' Aan de oostkant van de kerk een lijkenhuisje onder zadeldak met houten makelaar en windveren. Kerkhofmuur met ezelsrug en smeedijzeren draaihekken. Diverse grafmonumenten, waaronder monumentale grafkelders en zerken.

'''Groen:''' Verschillende oude bomen.

'''Omschrijving:''' Inwendig ronde kolommen met lijstkapitelen en houten tongewelven. Gerestaureerd in 1959. Orgel en orgelkas (1767), met wapens Cousebant-Wassenaar. Twee gesneden houten portalen (1767). Eiken kansel met trap in Lodewijk XV-stijl (ca. 1770),door Petrus Verhoeven. Gesneden toegangsdeur tot het koor en gesneden eiken doophek in Lodewijk XV-stijl, eveneens door Petrus Verhoeven (doophek 1771). Twee psalmborden (ca. 1770). Twee koperen lezenaars en een koperen doopbekkenhouder (begin 18de eeuw). In de consitoriekamer een houten schoorsteen XVIIIA) Klok (1774), gegoten door Alexius Petit en zijn zoon Henricus.


== Orgel ==
[[Afbeelding:08565 Waspik PKN. Ned. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 1987 foto. André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar (3).jpg|thumb|right|200px|opname 1987, André van Dijk, Veenendaal]]
====Omschrijving====
De Culemborgse organist Matthæus de Crane leverde in 1767 een nieuw orgel voor de Hervormde kerk te Waspik. De Crane was organist in Culemborg op het orgel van Matthijs Verhofstad. In het ontwerp van het instrument van Waspik vinden we herkenbare elementen uit en verwantschap met dat van Culemborg. Hoewel bij de eerste aanblik lijkt of het orgel een rugwerk bezit, betreft dit een onderpositief. Het orgel heeft achterkantbespeling. Opmerkelijk is het bijzondere kistpedaal. Bekend is dat Van Hirtum veelal een kistpedaal toepaste. Deze zijn echter robuust uitgevoerd met koperen toetsbeslag. Dit kistpedaal is welhaast fragiel te noemen met zijn smalle en korte onder- en boventoetsen.

Het orgel werd, zoals aangegeven op het onder het positief aangebrachte schild, ingewijd op 21 juni 1767 door ds. Petrus Groen. De Crane speelde het zelf in. Het orgel kostte ƒ 2.400,-. Voor het snijwerk, vervaardigd door Petrus Verhoeven, werd ƒ 275,- betaald, en voor het schilderwerk door Johannis van der Mast, ‘meesterschilder te Gorcum’ werd ƒ 600,- betaald.

In zijn Kronyk schrijft Nicolaas van Hirtum dat hij in 1783 aan het orgel van Waspik werkte: “… repareerde ik de orgel in de greformeerde kerk tot Waspik die merkelijk verbeeterde.” N.A. Knock gaf in 1788 in zijn Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen over dit orgel aan “Dit Werk is gemaakt door M. de Krane, Orgelmaker te Kuilenburg, in 1767.” De dispositie die hij vermeldt, komt overeen met de huidige dispositie.

Het orgel werd in 1957-1958 gerestaureerd door D.A. Flentrop, waarbij de Sexquialter van het hoofdwerk werd gereconstrueerd. In 1981 vond bij het herstel door Flentrop een herintonatie plaats.

Opvallend zijn de aan het orgel aangebrachte schilden. Boven het positief is het alliantiewapen van Floris Franciscus Cousebant, heer van Waspik, 1735-1799, aangebracht. Hij was getrouwd met Elisabeth Julia Jacoba van Wassenaar. De beide familiewapens worden geflankeerd door een griffioen en een leeuw. Op de zijtorens van het positief treffen we de wapens van A. Buys en A.C.V. Andel aan.

Bouwer: Matthæus de Crane, 1767, restauratie: D.A. Flentrop, 1957/1958

====Dispositie====
* Hoofdwerk (C-d³): Prestant D 16 vt - Bourdon	16 vt - Prestant 8 vt - Holpijp	8 vt - Holflũyt 4 vt - Octaaf 4 vt - Superoctaaf 2 vt - Woudflũit 2 vt - Mixtuur 4 st - Cimbaal 3 st - Sexqũialter D 3 st - Cornet D 4 st - Trompet B/D 8 vt
* Positief (C-d³): Holpijp 8 vt - Dwarsflũyt 8 vt - Prestant 4 vt - Flũit 4 vt - Octaaf 2 vt - Quint 1½ vt - Sexquialter D 2 st.
* Pedaal (C-c¹): aangehangen
* Koppelingen: Hoofdwerk-onderpositief B/D, Pedaal-hoofdwerk
:Toonhoogte a¹= 440 Hz

Bronnen:
:- Frans Jespers, Repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks 1900; Het Noordbrabants Genootschap, ’s-Hertogenbosch 1983.
:- Hans van Nieuwkoop (eindredactie), Het historische orgel in Nederland 1726-1769; NIvO, Amsterdam, 1997.
:- N.A. Knock, Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen, Groningen, 1788; herdruk Sneek, 1968.


== Afbeeldingen ==
====Exterieur====
<Gallery>
Afbeelding:Waspik, Raadhuisstraat 17 - OA02.jpg|kopie ansichtkaart
Afbeelding:Waspik, Dorpsplein 37 - OA05.jpg|kopie ansichtkaart; dorpsbeeld met links de Bartholomeus, rechts de Johannes de Doper
Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 ansichtscan01.jpg|kopie ansichtkaart
Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 ansichtscan02.jpg|kopie ansichtkaart
Afbeelding:Waspik PKN-NH GA1(1949).jpg|1949
Afbeelding:Waspik PKN-NH GA2(1959).jpg|1959
Afbeelding:Waspik Herv Kerk.jpg
Afbeelding:Waspik, Raadhuisstraat 17 - OA01.jpg|kopie ansichtkaart
Afbeelding:Waspik NH. Kerk NB.-.jpg|foto.Ds.H.J.Douwes, Amsterdam.
afbeelding:ID_8565_-_Waspik_NH_Rol_194_(32).JPG|foto: J. Sonneveld, Leidschendam
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Ned. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 1987 foto. André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar (9).jpg|opname 1987, André van Dijk, Veenendaal  
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Ned. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 1987 foto. André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar (8).jpg|opname 1987, André van Dijk, Veenendaal 
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Ned. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 1987 foto. André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar (7).jpg|opname 1987, André van Dijk, Veenendaal  
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Ned. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 1987 foto. André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar (4).jpg|opname 1987, André van Dijk, Veenendaal  
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Ned. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 1987 foto. André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar (10).jpg|opname 1987, André van Dijk, Veenendaal  
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Ned. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 1987 foto. André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar (11).jpg|opname 1987, André van Dijk, Veenendaal  
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Ned. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 1987 foto. André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar (1).jpg|opname 1987, André van Dijk, Veenendaal

Afbeelding:08565 Waspik PKN. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 28-06-2008 foto. Leon Bok (1).jpg|opname 28-06-2008  © Leon Bok
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 28-06-2008 foto. Leon Bok (2).jpg|opname 28-06-2008  © Leon Bok
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 28-06-2008 foto. Leon Bok (3).jpg |opname 28-06-2008  © Leon Bok

Afbeelding:08565 Waspik PKN. vm.NH. Joh.de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 30--05-2009 foto. Edward Ippel. Hoorn.JPG|opname 30-05-2009, Edward Ippel, Hoorn
Afbeelding:08565 Waspik PKN. vm.NH. Joh.de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 30--05-2009 foto. Edward Ippel. Hoorn (2).JPG|opname 30-05-2009, Edward Ippel, Hoorn
Afbeelding:08565 Waspik PKN. vm.NH. Joh.de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 30--05-2009 foto. Edward Ippel. Hoorn (3).JPG|opname 30-05-2009, Edward Ippel, Hoorn
Afbeelding:08565 Waspik PKN. vm.NH. Joh.de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 30--05-2009 foto. Edward Ippel. Hoorn (4).JPG|opname 30-05-2009, Edward Ippel, Hoorn

Afbeelding:Waspik PKN-NH jk.jpg|opn. 18-12-2009 jk; winters beeld
Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 ba(s)06052011jk.jpg|opn. 06-05-2011 jk
Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 bd(s)06052011jk.jpg|opn. 06-05-2011 jk
Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 be(s)06052011jk.jpg|opn. 06-05-2011 jk
Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 bf(s)06052011jk.jpg|opn. 06-05-2011 jk
Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 bg(s)06052011jk.jpg|opn. 06-05-2011 jk
Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 bh(s)06052011jk.jpg|opn. 06-05-2011 jk; op de achtergrond de Bartholomeus
Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 bk(s)06052011jk.jpg|opn. 06-05-2011 jk
Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 bn(s)06052011jk.jpg|opn. 06-05-2011 jk
Afbeelding:Waspik Raadhuisstraat 17 bw(s)06052011jk.jpg|opn. 06-05-2011 jk; baarhuisje

</Gallery>

====Interieur====
<Gallery>
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Ned. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 1987 foto. André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar (5).jpg|opname 1987, André van Dijk, Veenendaal  
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Ned. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 1987 foto. André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar (6).jpg|opname 1987, André van Dijk, Veenendaal

</Gallery>

====Orgel====
<Gallery>
Afbeelding:Waspik Herv Kerk MdeCrane 1767.jpg
Afbeelding:Waspik Herv Kerk 1767 De Crane.jpg
Afbeelding:Waspik Herv Kerk De Crane 1767.jpg
Afbeelding:08565 Waspik PKN. Ned. Hervormd Johan de Doper 15e Raadhuisstraat 17 NB. opname 1987 foto. André van Dijk. Veenendaal. Kerkenverzamelaar (2).jpg|opname 1987, André van Dijk, Veenendaal

</Gallery>