Handelingen

Westerlee, Hoofdweg 134 - Gereformeerde Kerk

Uit Reliwiki


Bezig met het laden van de kaart...
Algemene gegevens
Naam kerk: Gereformeerde Kerk
Genootschap: PKN Gereformeerde Kerk
Provincie: Groningen
Gemeente: Oldambt
Plaats: Westerlee
Adres: Hoofdweg 134
Postcode: 9678PM
Inventarisatienummer: 01338
Jaar ingebruikname: 1930
Architect: Straten, W. van
Huidige bestemming: gesloopt

Geschiedenis

Dit was een charmante kerk met dakruiter. Gebouwd als Gereformeerde kerk in 1930. Verving een eerder kerkgebouw.

Bij een latere verbouwing zijn onder andere de ramen gewijzigd. Buiten gebruik gesteld en gesloopt in 2012.

Orgel

Het orgel is in 1919 gebouwd door de firma A.S.J. Dekker (Goes). In 1957 wijzigt J. van der Bliek (Leeuwarden) de dispositie enigszins. De firma Mense Ruiter Orgelbouw (Zuidwolde/Gn.) restaureert het instrument in 1989.

Dispositie
  • Manuaal: Bourdon 16' (C-cis/c-f3) - Prestant 8' - Roerfluit 8' - Gamba 8' - Octaaf 4' - Quint 3' (1957) - Woudfluit 2' - Cornet 4' 3 sterk discant - Tremulant.
  • Pedaal: aangehangen.

Mechanische sleeplade. Manuaalomvang: C-f3. Pedaalomvang: C-c1.

  • Het orgel is na de sluiting van de kerk aan de kerk van de Zevende Dags Adventisten te Unguraș geschonken. Het werd overgeplaatst door de firma József Albert. Op 28 november 2012 is het orgel in Unguraș feestelijk in gebruik genomen. Unguraș ligt in de regio Transsylvanië, in het westen van Roemenië.

In de media

Uit Trouw, 22 januari 2012

Het verdriet van Westerlee

REPORTAGE | GERRIT-JAN KLEINJAN– 22 januari 2012

De kerk verdwijnt binnenkort uit het dorpsbeeld, gemeenschapshuis Antenne wordt niet gesloopt.

Het is over en uit. Binnenkort gaat de slopershamer tegen de kerk van Jaap van Dijk (69) uit Westerlee, een dorp in Oost-Groningen. Buiten waait de wind om het tachtig jaar oude gebouw. Binnen laat Van Dijk, een krasse zestiger, zijn blik glijden over de kerkbanken, het orgel en de avondmaalstafel. "Doodzonde", is zijn commentaar. "Twee jaar geleden hebben we alles nog geschilderd. Nu denk je: waarom?"

In het lintdorp Westerlee zijn sinds deze maand geen kerkdiensten meer. Het tekort aan actieve leden nekt de gereformeerde kerk, de enige kerk die het dorp nog rijk was. Een plaats waar gedoopt, getrouwd, gerouwd en gebeden is, houdt voorgoed op te bestaan. Geen blij vooruitzicht, merkt Van Dijk. "Het gevoel van 'allemaal samen', dat valt weg."

Toen hij dertig jaar geleden in Westerlee kwam wonen, werd hij meteen actief in deze kerk. Van Dijk: "Wat ik het meest ga missen? Dat het lijkt alsof je familie tegenkomt als je toevallig een gemeentelid in Winschoten tegen het lijf loopt."

Op het Groningse platteland wordt scherp zichtbaar waarmee veel protestantse kerken worstelen: hoe houden we het hoofd boven water. Waar gemeenten vergrijzen, onkosten stijgen en inkomsten teruglopen zit er voor veel lokale gemeenten niet veel anders op dan zichzelf op te heffen.

In een zaaltje naast de kerk zitten de laatste kerkenraadsleden in een kring. Thermoskannen koffie staan op tafel, een schaaltje koekjes ernaast. Sip staren ze voor zich uit, amper bekomen van de beslissing om een streep onder de traditie te zetten. "Dit is het zwaarste besluit dat we ooit genomen hebben", zegt het echtpaar Greet (49) en Peter (50) Huizinga. Samen waren ze diaken ('allebei voor vijftig procent') in Westerlee. "Voor dit soort besluiten zijn we natuurlijk nooit actief geworden in de kerk."

In Westerlee was het al lange tijd lastig om voldoende kerkenraadsleden te vinden. "Het kringetje was klein", zegt Peter Huizinga. Zijn vrouw: "Je komt steeds terug bij dezelfde mensen." Toen vorig jaar meer dan de helft van de kerkenraadsleden stopte, bleven er nog maar vier ambtsdragers over. Te weinig om volgens de regels van de kerk besluiten te nemen en 'echt' kerk te zijn (zie inzet). "We schreven nog in het kerkblad: als er zich niemand meldt, dan moeten we dicht", zegt Jaap Akkerman (58), voorzitter van de kerkenraad. De noodkreet had geen effect. Zo verdrietig als de kerksluiting voor de kerkenraad is, zo laconiek reageerden de overige leden van de kerk in Westerlee. Akkerman: "Er meldde zich niemand."

Dat frustreert de mannen en de vrouw aan tafel. "Iedereen vond het jammer. Niemand deed iets", vat Jaap van Dijk de situatie bondig samen. "Niemand sloeg met de vuist op tafel", voegt voorzitter van de diaconie Anne Bron (64) toe. Akkerman: "Voor mij is dit een bittere ontgoocheling." Van Dijk: "Ieder jaar lukt het nog om de kerkenraad vol te krijgen." Greet Huizinga: "Met de hakken over de sloot, dat wel." Akkerman: "Maar dat het zo snel afgelopen zou zijn, dat hadden we niet verwacht." De anderen mompelen instemmend.

Het werd minder en minder, blijkt uit de verhalen van Jaap van Dijk en zijn kerkenraad uit Westerlee. Vooral de laatste jaren ging het razendsnel bergafwaarts. Het ledental halveerde, het verenigingsleven kwijnde, en ook de activiteiten van de kerk waren nog maar op de vingers van één hand te tellen. Ook een eigen dominee kon er niet meer vanaf. Weliswaar telt de kerk op papier nog zo'n 250 leden, maar op het laatst zat er nog maar een handjevol gelovigen op zondag in de kerk. "Niet meer dan dertig", zegt Akkerman.

Ooit was dat anders. Enkele tientallen jaren terug had de kerk een predikant, een rijk verenigingsleven en vele activiteiten. De kerk floreerde. De meesten aan tafel weten dat gereformeerd Westerlee in die hoogtijdagen in conservatief vaarwater verkeerde.

"Weet je nog", zegt Jaap van Dijk tegen de anderen, "toen ik hier kwam wonen, kreeg je het nog te horen als je op zondag ging schaatsen."

Dat duurde niet lang. Westerlee omarmde, net als veel andere gereformeerde kerken, in de loop van de jaren tachtig vrijzinnige theologie. Thema's als de Derde Wereld en het milieu werden belangrijker dan klassieke geloofswaarheden. Ook Jaap Akkerman en Jaap van Dijk waren daar voorstander van. Hun ogen lichten op als ze eraan terug denken. Akkerman: "Met bussen vol gingen we naar Amsterdam, demonstreren tegen de kernwapens." Lachend: "Jullie brengen de rode ster van Moskou in de kerk, riepen ze naar ons."

Maar toen maatschappelijke betrokkenheid belangrijker werd dan geloofswaarheden, gebeurde er ook iets anders. Akkerman: "Er kwam leegloop." Een groot deel van Westerlee, dat zo'n 1500 inwoners heeft, nam voorgoed afscheid van de kerk. "Ook mensen die vroeger actief waren."

Bij die leegloop komt in Groningen nog een extra moeilijkheid. Kerkelijk Westerlee kampt net als veel dorpen in de regio met bijkomstige problemen: jonge mensen trekken weg, steeds minder ouderen blijven achter. De gevolgen zijn overal te zien: scholen sluiten, winkels kunnen het niet langer bolwerken, het verenigingsleven bloedt dood.

Deze demografische ontwikkelingen treffen de kerk extra hard, zegt Alco Meesters (41), die zich als consulent (waarnemend dominee) ontfermt over gelovig Westerlee. Hij legt uit: "In het proces van ontkerkelijking werkt bevolkingskrimp als een katalysator. De kerk, die in heel Nederland kleiner wordt, krimpt in dit soort gebieden dubbel."

Dat is ook scherp te zien in Westerlee. De gereformeerde kerk , inmiddels onderdeel van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), is niet de eerste kerk die de deuren sluit. Twee jaar geleden hield de hervormde kerk al op te bestaan. Jaap Akkerman: "Dat gebouw wordt nu gebruikt voor recepties."

Alco Meesters, sinds 2005 predikant is de regio: "Dit is de eerste kerk in de buurt die stopt omdat er geen kerkenraad meer gemaakt kan worden. Er komen er geheid meer aan. Aan de randen van Nederland komt een kaalslag, vrees ik."

Om zijn betoog kracht bij de te zetten, richt de dominee zijn woord tot de voorzitter van de kerkenraad: "Hoeveel actieve mensen zijn er de laatste jaren bijgekomen in de kerk?" Akkerman, die toen hij vijfendertig jaar geleden in Westerlee kwam te wonen meteen actief werd in het jeugdwerk, is even stil. Dan zegt hij: "Wij waren de laatsten."

Dat de teloorgang van kerkelijk Westerlee de meeste dorpsbewoners onbewogen laat, werd de kerkenraad pijnlijk zichtbaar tijdens de afscheidsdienst. Oud-dorpsbewoners waren er volop, maar inwoners van Westerlee kwamen er amper - óók niet degenen die vroeger wel wat deden in de kerk.

Dat steekt, zegt Akkerman: "Ze zullen wel gedacht hebben: 'We hebben de kerk de nek omgedraaid, dan laten ons ook maar niet zien'."

Een 'beetje gereformeerd' bestaat niet

Opgaan, blinken en verzinken: met dit cliché zou de geschiedenis van de gereformeerden terecht samen te vatten zijn. Dat schrijft oud-Trouw-journaliste Agnes Amelink in haar standaardwerk 'De Gereformeerden' (2001). De teloorgang van gereformeerd Westerlee staat dan ook niet op zichzelf. De kerkelijke geschiedenis van het dorp op de Groningse zandrug is exemplarisch voor die van veel gereformeerde kerken, die in 2004 met de lutheranen en hervormden fuseerden tot de Protestantse Kerk in Nederland (PKN).

Amelink: "De meningen kunnen verschillen over de vraag wanneer het verzinken begonnen is, maar niemand zal ontkennen dat de ont-ideologisering hard heeft toegeslagen. Ze geloofden dat ze de Waarheid dienden, maar hebben dat geloof niet behouden."

Rond 1970 was omvang van de gereformeerde kerken het grootst, met een kleine 880.000 leden. Toen beleefde ook de kerk van Westerlee haar grootste bloei. Daarna zette in sneltreinvaart de daling in. Met tienduizenden per jaar verdwenen mensen uit de registers van de landelijke kerk. Nu noemen in de PKN zich nog 335.000 personen gereformeerd.

"Hun radicaliteit heeft hun daarbij ongetwijfeld parten gespeeld", schrijft Amelink over de leegloop. "Het was alles of niets, waarheid of leugen. Dus 'een beetje gereformeerd', dat bestond niet. Zoals hervormden en rooms-katholieken lid kunnen blijven van hun kerk omdat het er gewoon bij hoort, omdat het bij geboorte, huwelijk en begrafenis van pas kan komen, zo kunnen de meeste gereformeerden dat niet. Zijn ze vervreemd van hun club, dan zetten ze er een punt achter."

Strenge regels voor kerkeraad

Weinig kerkgangers, maar ook de regels van de kerk deden de kerk van Westerlee de das om. Om kerkdiensten te kunnen houden, heeft de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) regels opgesteld. Het is ook voor veel andere kerken steeds lastiger klus om voldoende vrijwilligers te vinden die een ambt willen vervullen. Zo moet de kerkeraad, het bestuur van de kerk, uit een minimaal aantal personen bestaan. In de regels van de kerk ('kerkorde') staat dat er minimaal acht mensen een ambt moeten bekleden. Naast de dominee zijn dat: drie diakenen (belast met inzamelen van geld), twee ouderling-kerkrentmeesters (die kerkelijke goederen beheren) en twee 'gewone' ouderlingen (die zorgen voor de gemeente als gemeenschap). Het versoepelen van de regels is geen oplossing, denkt Alco Meesters, de in Westerlee waarnemend predikant was. "Daarmee los je de problematiek in tijden van kerkkrimp slechts tijdelijk op."

'In toekomst vaker problemen'

Elke week sluiten zo'n twee kerken de deuren. Maar dat de reden gebrek aan animo is om een kerkeraad te vormen, zoals in Westerlee, is een zeldzaam verschijnsel. Dat vertelt Lieuwe Giethoorn, regionaal adviseur van de Protestantse Kerk in Groningen en Drenthe. "Vier jaar geleden heb ik een geval als dit voor het laatst meegemaakt." Hij denkt dat het in de toekomst wel vaker voor zal komen. "Vooral in kleine kerkdorpen waar maar één kerk is. Mensen proberen dan zo lang mogelijk uit te stellen dat ze samengevoegd worden met een kerk in het dorp verderop."

Steeds meer noodlijdende gemeenten laten het niet zover komen als in Westerlee, zegt Giethoorn. Ze fuseren in een vroegtijdig stadium met een naburige gemeente. Ieder jaar zijn er in heel Nederland tientallen fusies, zodat kerken een tijd kunnen blijven bestaan. Zo fuseerden in 2010 40 PKN-kerken. Vorig jaar gebeurde dat 55 keer.

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur