Handelingen

Heerle, Herelsestraat 100 - Gertrudis van Nijvel

Uit Reliwiki


Bezig met het laden van de kaart...
Algemene gegevens
Naam kerk: Gertrudis
Genootschap: Rooms Katholieke Kerk
Provincie: Noord-Brabant
Gemeente: Roosendaal
Plaats: Heerle
Adres: Herelsestraat 100
Postcode: 4726AH
Sonneveld-index: 07619
Jaar ingebruikname: 1862
Architect: Mansfeld, J. van / Bellot, Dom P.
Huidige bestemming: dorpshuis
Monument status: Rijksmonument 517295

Geschiedenis

Plattegrond. Bron: Kerken in het Bisdom Breda, Auteur: Ton van Nijnatten. Uitgeverij: Buijten en Schipperheijn B.V. juni 2004.

Belangrijke kerk met toren, en met een uiterst interessante geschiedenis.

  • 1862: Neogotische driebeukige kerk met vijfzijdige koorsluiting en toren aan de voorzijde naar het ontwerp van J. van Mansfeld.
  • 1924: Uitbreiding naar het ontwerp van Dom Paul Bellot OSB; overdwars in het midden van het oude schip van de kerk van Van Mansfeld wordt een nieuw driebeukig schip gebouwd, met het priesterkoor richting het zuiden. Zevenzijdig gesloten priesterkoor in expressionistische baksteenstijl. Nieuw schip in aansluitende neo-gothiek.
  • 1945: Kerk beschadigd door oorlogshandelingen, het oude priesterkoor wordt afgebroken en vervangen door een rechtgesloten muur met rondboogvenster.

Het gebouw is nooit aan de eredienst onttrokken. Het gebouw is in 2012 verbouwd tot multifunctioneel centrum. Het biedt onderdak aan het dorpshuis, een huisartsenpraktijk en de kerk.

Monumentomschrijving Rijksdienst

R.K. KERK van de H. Gertrudis van Nijvel. Gebouwd in 1864 naar ontwerp van J. van Mansveld in een neo-gotische stijl. De kerk werd uitgebreid in 1924 naar ontwerp van Dom Paul Bellot. Daarbij werd de ingang verplaatst naar de linkerzijgevel. In het verlengde van deze ingang werd het nieuwe schip gebouwd. Deze uitbreidingen vonden plaats in de bestaande stijl van de kerk. Het nieuwe koor werd in een expressionistische architectuur uitgevoerd, kenmerkend voor de ontwerpen van Bellot. Het oorspronkelijke middenschip werd dwarsbeuk. De bij de uitbreiding van 1924 gemaakte glas-in-loodramen van Joep Nicolas zijn in 1944 verloren gegaan. Het oude koor werd in 1957 gesloopt en vervangen door een rechte muur. Daarbij werden nieuwe glas-in-loodramen gemaakt door Kees Keyzer (Wouw).

De kerk ligt in de kern van Heerle, een kerkdorp ten westen van Wouw aan een (later gemaakt) plein aan de Herelsestraat.

Omschrijving

Bakstenen kerk op een T-vormige plattegrond onder samengesteld dak gedekt met leien. Aan het plein ligt de huidige voorgevel, geleed door steunberen met natuurstenen afdekking. In het midden, tegen de oude zijbeuk, bevindt zich de nieuwe ingangspartij, een risaliet met topgevel waarin zich deur en smalle glas-in-loodramen onder keperboog bevinden. De gevels aan weerszijden van de ingangspartij en lichtbeuk daarboven hebben spitsboogramen met een natuurstenen tracering, gevuld met glas-in-lood. De lichtbeuk word bekroond door een brede topgevel en heeft in het midden twee lancetramen met glas-in-lood. De gevel aan de Herelsestraat bestaat uit de oorspronkelijke voorgevel van de kerk met toren en, verder van de straat af, het huidige schip onder zadeldak met zijbeuken onder lessenaarsdak. Het torenfront heeft aan de uiteinden (van voormalige zijbeuken) haakse steunberen, bekroond door siervazen. Tegen het middendeel drie en vier maal versneden steunberen. In het midden een brede openslaande houten deur in natuurstenen portaal met spitsboog met natuurstenen maaswerk en glas-in-lood vulling. De gevel wordt bekroond door een achtkantige toren met galmgaten waartegen een viertal wijzerplaten. Daarboven wimbergen en spits. Rechts daarvan strekt zich het vier traveeën lange nieuwe schip onder zadeldak uit met zijbeuken onder lessenaarsdak. Tegen de gevels steunberen, daartussen zijn op de begane grond en in de lichtbeuk spitsboogramen met glas-in-lood aangebracht. Het schip van 1924 heeft een vijfzijdig gesloten koor met glas-in-lood ramen onder keperbogen.

Ter plaatse van het oude koor is een rechte muur met topgevel gezet. In de top een rond raam met glas-in-lood, eronder twee lancetvensters. Aan weerszijden van deze (voormalige achter)muur is een blokvormige aanbouw onder een half schilddak geplaatst. Het interieur van de gehele kerk is wit gestuct met uitzondering van het koor dat in schoon metselwerk is uitgevoerd. De overwelving van het schip bestaat uit spitsbogen op vierkante pijlers met colonetten, in de zijbeuken zijn kruisgewelven aangebracht en scheibogen op bewerkte bladconsoles. De triomfboog is een rondboog met baksteenmozaïek in witte en zwarte steen, aan weerszijden daarvan een nis onder keperboog. Ook in het koor boven de ramen en in verdiept liggende vlakken is metselmozaïek in witte en zwarte baksteen toegepast. Het oorspronkelijke portaal is dichtgezet, aan weerszijden daarvan een kapelletje.

Tot de inventaris behoren onder andere twee eikenhouten biechtstoelen, uitgevoerd in neo-gotische stijl en tegen de linker- zijgevel geplaatst. Twee gepolychromeerde altaren in de uiteinden van de zijbeuken waarvan er één aan Maria en één aan de H.Gertrudis is gewijd. Deze dateren uit het einde van de negentiende eeuw en zijn in neo-gotische stijl uitgevoerd. Tegen de gevel van de huidige ingang zijn gepolychromeerde heiligenbeelden op consoles met engelenkopjes geplaatst. Geschilderde kruiswegstaties in houten omlijsting.

Waardering

De kerk is van algemeen cultuurhistorisch belang als uitdrukking van de ontwikkeling van het katholicisme in het Bredase bisdom, waarbij de vormen van de stucadoorsgotiek nog lang werden toegepast. Ze heeft typologische betekenis als voorbeeld van de wijze van uitbreiding van oudere kerken in het Interbellum. Ze heeft architectuurhistorische waarde als vroeg voorbeeld van neo-gotiek en als voorbeeld van het oeuvre van de beide architecten. Het is een zeldzaam voorbeeld van de verwerking van neo-gotische vormen in het werk van Paul Bellot. Het gebouw is tevens van belang wegens de bijzondere samenhang tussen interieur en exterieur.

Herbestemming

Het doel van de herbestemming van de St. Gertrudis van Nijvelkerk is het in stand houden en het verbeteren van het voorzieningenniveau in Heerle, een dorp in de gemeente Roosendaal. De kerk is een rijksmonument. Met veel aandacht voor het behoud van het karakter van het gebouw is door de architect de hoge ruimte zorgvuldig heringedeeld. In de kerk is er nu plek voor het kerkbestuur, een huisartsenpraktijk en een dorpshuis.

Gebouwomschrijving SKKN

Van der Aa beschrijft de oude kerk in 1844 nog als volgt: '...een oud Gothisch gebouw, met eenen nieuwen toren en van een orgel voorzien', maar moet dat tien jaar later corrigeren tot: '... de kerk is geen Oud Gothisch gebouw, maar heeft Gothische koorramen'. De kerk zou in oorsprong uit de vijftiende eeuw dateren, doch slechts 'eene kerk van den derden rang' zijn geweest (er bestaat echter een document dat in 1307 toestaat om te Heerle een doopkapel in te richten). Als statie, na de Reformatie, was Heerle verenigd met Wouw, maar in 1833, onder pastoor Petrus Potters, werd men weer zelfstandig. Het is ook nog Potters die in 1861 een nieuwe kerk laat bouwen welke op 12 december van dat jaar werd ingezegend, en op 14 juli 1862 geconsacreerd. De kerk was, nadat in februari het oude gebouw was afgebroken, aanbesteed op 4 maart aan Cornelis van Blerk uit Leur. Architect was J. van Mansfeld. In 1872 laat men muur en ijzeren hek voor het kerkhof ontwerpen door een der Van Genks uit Bergen op Zoom. In 1895 werd de kerk geheel gepolychromeerd door G. Deumens die daarbij onder meer de Zeven Sacramenten afbeeldde, en ook de kruisweg schilderde. Blijkbaar is de polychromie van de kerk later verwijderd. Een grote verandering vindt plaats in 1924 wanneer Dom Paul Bellot in zijn typische expressionistische stijl een uitbreiding doet, waarbij het oude koor buiten gebruik wordt gesteld. Aannemer is de firma Mol-Mies, Breda. Op 24 november 1924 wordt de vernieuwde kerk geconsacreerd. Bij een uitbreiding en verbouwing in 1957 werd onder meer het oude koor afgebroken en aannemer hierbij is de firma C. Hagenaars en Zoon.

MIP omschrijving (MIP nummer: ZB128-005029)

  • Naam monument: H. Gertrudis van Nijvel
  • Bouwperiode van: 1864 tot: 1864
  • Gevels en materialen: Van de driebeukige kerk bleven zes traveeën bewaard. Het koor is vervangen in 1950 door vlakke eindgevel. Haaks op het oorspronkelijke schip een gevel van vier traveeën en hierin herhaald de detaillering van de oorspronkelijke kerk.
  • Vensters en deuren: Neogotische raamomlijstingen en beeldnissen. Nieuwe ingangsportiek met sobere art-deco baksteenornamentiek. In de kerk bevinden zich 13 gietijzeren spitsboogvensters met ruitvormige roedenverdeling, grotendeels autenthiek glas. 7 glas-in-lood vensters.
  • Dak en bedekking: Achthoekige geveltoren met spits en wimbergen.
  • Bijgebouwen: Twee gepolygromeerde neogotische zijaltaren met de H. Maria, de kerk patrones en de twaalf apostelen. Venster van Joep Nicolas.
  • Bijzonderheden: De 7 glas in loodvensters genoemd bij vensters zijn van Kees Kijzer.
  • Omschrijving: Veelhoekig gesloten koor. Met de voor Dom Bellot typerend baksteen decoraties ondermeer de driedelige keperboogramen. Bij elkaar vormt de kerk een hybridisch geheel van een opvallende kwaliteit en is het een curieus voorbeeld van stucadoorsgotiek.

In de media

  • Uit; BN De Stem, 21 mei 2012

HEERLE - Woningcoöperatie Aramis AlleeWonen koopt de Gertrudiskerk in Heerle. Komende zaterdag wordt voor het laatst een eucharistie gevierd in de kerk en 1 juni begint de aannemer met de verbouwingswerkzaamheden. De diensten zijn de komende maanden in dorpshuis De Schalm. Dat zegt Rien Bartels van het kerkbestuur. Voor de komende weken betekent dat hard werken om de beelden, banken, biechtstoelen en ander meubilair uit de kerk te krijgen. ,,Daar kunnen we best vrijwilligers bij gebruiken. Alle handen zijn welkom", zegt Bartels. Zodra de aannemer begint, wordt er archeologisch onderzoek in de kerk verricht, omdat de vloer er uit gaat en daarbij mogelijk fundamenten van oudere gebouwen tevoorschijn zullen komen. Veel elementen in de kerk blijven behouden, zoals de ramen van de Wouwse kunstenaar Kees Keizer. Ook de luidklokken en het torenuurwerk blijven in het gebouw. In de kerk van Heerle komen na de verbouwing de huisarts, een kleine gebedsruimte en dorpshuis De Schalm. In het midden van de kerk blijft een grote ruimte die als zaal gebruikt kan worden. Daar kunnen tweehonderd stoelen in. In de gebedsruimte is plaats voor vijftig zitplaatsen. In de toekomst komt mogelijk ook de pinautomaat van de Rabobank in de kerk. Natuurlijk worden ook toiletten, een sacristie en de nodige bergruimtes aangebracht in het gebouw. Als in januari 2013 de kerk verbouwd is, wordt het dorpshuis afgebroken en komen daar huizen.

  • Uit: BN De Stem, 30 mei 2012

HEERLE - De beelden van Joachim en Anna zijn naar Wouwse Plantage. Antonius is naar de parochie De Bron. Sint Jozef wacht nog op een bestemming. Een ploegje van een man of vijftien is druk bezig om het interieur uit de St. Gertrudiskerk in Heerle te halen om die volgende week op te kunnen leveren aan de aannemer. Sjaak Roeken en Mathieu Kerstens coördineren het werk. Het beeld van de Heilige Gertrudis is ook verhuisd, maar dat komt terug als de nieuwe gebedsruimte in de kerk gereed is. De biechtstoelen zijn ook vertrokken. ,,Maar die zijn er slecht aan toe. Ze zijn aangetast door houtworm", zegt Sjaak Roeken. De kerkbanken worden opgeslagen, een deel van de banken komt straks terug in de zijbeuken van de kerk in Wouw. Het kostbare zilverwerk ligt in een kluis in Wouw. Tijdens de laatste dienst, afgelopen zaterdag, is bij het woordje van pastor Hans de Kort - die hier in 1990 tot priester werd gewijd - menig traantje weggepikt. Roeken hoopt 1 juni klaar te zijn, maar zeker is dat allerminst, ondanks de hulptroepen die vanuit Wouw zijn toegesneld.

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur